Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “бухгалтерия хисоби ва аудит” кафедраси



Download 2,48 Mb.
bet4/139
Sana11.07.2022
Hajmi2,48 Mb.
#774143
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   139
Bog'liq
Audit

Давлат микёсида
мажбурий аудитнинг киритилиши
(конун билан белгиланиши)






Францияда


1867 йили

АКШда
1937 йили

Германияда
1931 йили

Англияда
1862 йили



Хитойда


1982 йили

Россияда
1987 йили

Узбекистонда 1992 йили Республикасида





  1. расм. Давлат миқёсида илк бор мажбурий аудитнинг киритилиши.

Аудиторлик ишининг янги боскичга кутарилиши юз бериши мумкин булган хатоликлар ва конунбузарликларни олдини олиш учун ички аудитни ривожлантириш зарурлигини келтириб чикарди. Шунга кура Америка Кушма Штатлари 1941 йилда ички аудиторлар институтини ташкил килди.
Иккинчи жахон урушидан кейин Аргентинада 1945 йилда,Бразилия ва Мексикада 1946 йилда, Италия, Греция ва Нигерияда 1955 йилда Аудиторлик фаолияти тугрисидаги конунлар кабул килинди.
1948 йили Америка дипломли жамоатчи бухгалтерлар институти "Умумий тарзда кабул килинган аудит андозаларини" тасдиклади, ички аудиторлар институти эса "Ички аудиторларнинг мажбуриятлари" ни эьлон килди.
Европада аудит андозаларини яратиш устида ишлаш ХХ асрнинг 50йилларида бошланди. Бу борадаги изланишларни олиб бориш учун 1951 йилнинг ноябрь ойида Парижда "Иктисод ва молия сохасида тафтиш олиб борувчи экспертларнинг Европа кенгаши " ташкил килинди. Бу ташкилот уз таьсир доирасига кирган 18 Европа мамлакатларининг 29 та ташкилотида кулланилиши кузда тутилган аудит андозаларини яратди.
Буюк Британияда аудит сохасидаги ишларни тартибга солиш иши билан Англия ва Уэлс дипломли бухгалтерлар институти, Ирландия дипломли бухгалтерлар институти,дипломли бухгалтерларнинг кироллик ассоциацияси, киролликнинг молиялаштиришнинг ижтимоий жамгармалари ва хисоби институтини уз таркибига олган" Бухгалтерия ташкилотларининг маслахат комитети" шугулланди.
Бу комитет кошида Буюк Британия аудиторларининг фаолиятида фойдаланиш мажбурий хисобланган аудит андозаларини ишлаб чикиш ни уз зиммасига олган "Аудиторлик амалиёти комитети"(АРС)(Аudit Practics Committe) фаолият курсатди. Бу ташкилот хозир хам аудит андозаларининг аудиторларга янада тушунарли килиш борасида эьтиборга лойик ишларни олиб бормокда. Профессор Р.Доджнинг ёзишича АРС аудит андозаларидан фойдаланиш тартиби ёритилган 27 та алохида кулланма, 10 дан ортик киска курсатма ва яна бир канча шархлар ишлаб чиккан. Мана шу маьлумотларни уз ичига олган аудит ва хисобот буйича чикадиган йиллик маьлумотномалар хар йили 1070 варакдан ортади.
1973 йили Америка дипломли жамоатчи ,бухгалтерлар институти (АIСРА)нинг молиявий хисоботлар билан шугулланувчи Кенгаши ташкил топди ва у хозиргача кулланилиб келинаётган ва замон талаби билан тулдирилиб борилаётган "Умумий тарзда кабул килинган аудит андозалари (GASS)" ни эьлон килди.
Иктисодиёт, бизнес ва савдо сохасида халкаро муносабатларнинг кучайиши, узга давлатлар иктисодиётига капитал сарфини сезиларли тарзда ортиши, бир неча мамлакатлар иштирокида тузилган халкаро миллий корпорациялар таьсирининг кучайиши ва бунинг натижасида халкаро бухгалтерия хисобининг ахамиятини ортиши, хамда халкаро микёсда хизмат курсатувчи аудиторлик фирмаларининг пайдо булиши натижасида 1977 йили Халкаро бухгалтерлар федерацияси (IFAC) ташкил топди. Бу уюшмага дастлаб 49 мамлакатдан 63 та ташкилот аъзо булиб кирган булса, хозирда унда 79 давлатдан 105 ташкилот аъзо булиб турибди.
Бухгалтерларнинг халкаро федерацияси шу кунгача аудиторлик фаолиятида фойдаланиш учун 29 та асосий ва яна 4 та йулдош андозалар ишлаб чикди ва эьлон килди. "Кучли олтилик" деб тан олинган халкаро аудиторлик фирмалари уз фаолиятларида IFAC ишлаб чиккан андозалардан фойдаланиши ва уларга ишора килиши бу ташкилотнинг обрусини юкорилигидан далолат беради.
Аудит амалиётида компьютерлардан фойдаланиш мухим ахамиятга эга.1960 йилларда бухгалтерия вазифаларини бажариш жараёнига компьютерларни жалб килиш жуда кучайди. Чунки бу табора ортиб бораетган ахбаротлар тупламини тез, сифатли ва куп вариантли усулда кайта ишлаш имконини берар эди. Шунинг учун Америка ички аудиторлар институти 1977 йили аудит сифатини бахолаш ва маьлумотларни электрон кайта ишлаш тизимларини назорат килиш максадида аудитнинг автоматлаштирилган тизимларидан фойдаланиш имкониятлари буйича лойиха ишлаб чикди.
1976 йили "Маьлумотларни электрон кайта ишлаш тизими аудиторлари ассоциацияси", "Маьлумотларни электрон кайта ишлаш тизими аудиторлари институти" ва ассоциациянинг тадкикод хамда таълим билан шугулланувчи шахобчаси ташкил килинди. Бу ташкилотлар тамонидан олиб борилган ишлар натижасида 1987 йили "Ахборот тизимларида аудитнинг умумий андозалари" яратилди.
Собик Совет Иттифокида бошланган кайта куриш 80-йилларнинг урталарида чет эл сармоялари иштирокида тузилган кушма корхоналарнинг юзага келишига сабаб булди. Бунинг натижасида хам чет эл сармоячилари хам совет давлати тамонини тегишли маьлумотлар билан таьминлаб турувчи аудиторлик ташкилотига зарурият тугилди. Шунинг учун хукукий асос йуклигига карамай СССР Вазирлар Махкамасининг 1987 йил январь ойидаги 48 ва 49 сонли карорлари билан кушма корхоналарда мажбурий аудиторликтекширувларини амалга ошириш билан шугулланувчи биринчи аудиторлик фирмаси "ИНАУДИТ" юзага келди.
Собик Иттифок Республикалари ичида Эстония Республи-касиаудиторлик фаолиятини биринчилар каторида амалиётга жорий килди. Бу ерда Эстония Республикасининг 1990 йил 19 февралдаги 33 сонли карори билан "Эстония Республикасида аудиторлик фаолияти тугрисида вактинчалик Низом" кабул килинди.
Худди шундай вактинчалик Низом Белоруссия Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1991 йил 30 сентябрдаги 367 сонли карори билан Белоруссия республикасида хам тасдикланди. Вактинчалик Низом харакат килган вакт давомида тупланган тажриба асосида Белоруссия республикасида аудиторлик фаолияти тугрисида Конун ишлаб чикилди ва у 1994 йилнинг 4 февралдан кучга кирди.
Украина Республикаси Олий Совети тамонидан кабул килин-ган "Аудиторлик фаолияти тугрисида" ги Конун 1993 йилнинг июль ойидан кучга кирди.
1992 йилнинг 17 июни куни эса Россия федерациясининг 38 та шахридаги 45 та аудиторлик ташкилотларининг ташаббусларига кура "Россия аудиторлар коллегияси" юзага келди.
Россия Федерацияси Президентининг 1994 йил 4 февралдаги 54 - РП сонли фармойишига асосан ташкил этилган Россия Президенти хузуридаги аудиторлик фаолияти буйича Комиссия Россия Феде-рацияси худудида аудиторлик фаолиятини тартибга солиш, махаллий хусусиятлардан келиб чикиб аудит андозаларини ишлаб чикишга рахбарлик килиш ишлари билан шугулланмокда.
Россия Федерацияси Президенти хузуридаги Аудиторлик фаолияти буйича Комиссия раисининг биринчи уринбосари Ю.А.Данилев-скийнинг маьлумотларига кура хозир Россия Федерациясида 4 мингдан ортик аудиторлик фирмалари фаолият курсатиб турибди. Шундан минг-дан ортиги Москва шахрининг узида жойлашган.
"Юникон","Росэскпертиза","Группа Центр Инвест","ФБК","Руфаудит" каби аудиторлик-маслахат фирмалари бу сохада жуда сезиларли ютукларга эришдилар.
Узбекистон республикасида аудиторлик фаолияти Узбекистон
республикаси Олий Советининг 1992 йилнинг 9 декабридаги карори
билан тасдикланган "Аудиторлик фаолияти тугрисида"ги Конун,"Аудитор (аудиторлик фирмаси) тугрисидаги Вактинчалик коидалар","Аудиторлик палатаси тугрисидаги Вактинчалик коидалар", хамда Узбекистон республикаси Вазирлар Махкамасининг 1993 йил3 майдаги "Молиявий назоратни мустахкамлаш ва хужалик фаолиятига молиявий назоратнинг аудиторлик шаклини жорий килиш тугрисида"ги карори асосида ташкил килинган.
Узбекистон республикаси аудиторлик хизматлари бозорида 150 дан ортик миллий аудиторлик фирмалари фаолият курсатиб турибди.Аммо миллий аудиторларимизнинг малакасини хали етарли эмаслиги республикамиз бозорига бу сохада гоят катта ютукларга эришган ва жохон бозорида тан олинган йирик халкаро аудиторлик фирмаларининг кириб келиши ва хатто мухум йуналишлар буйича кенг кириб боришларига сабаб булмокда.Республикамиз аудит хизматлари бозорида катта урин эгаллашга харакат килаетган халкаро аудиторлик фирма-ларига "Артур Андерсен","КПМГ", "Эрнест энд Янг", "Куперс Энд Лайбренд", "Прайс Уотерхауз" ва "Делойт энд Туш" каби фирмалар киради.
Бу фирмаларнинг кудратини куз олдимизга келтириш учун
куйидаги маьлумотларга мурожаат килиш кифоя. 1849 йил Лондонда
асос солинган "Прайс Уотерхауз" фирмасининг хозирда жахоннинг
122 мамлакатида булимлари мавжуд ,ва уларда 45 мингдан ортик
киши хизмат килади. "IBM","Шелл", "Эксон", "Барклейз Бенк", "Ллойдз Бэнк", "Чейз Манхеттен Бэнк","Кодак", "Рейтер", "Сони" каби машхур корпорациялар ушбу фирманинг мижозлари хисобланадилар.
Машхур фирмалардан яна бири булган "Эрнест энд Янг" аудиторлик фирмаси жахоннинг 141 дан ортик мамлакатида фаолият курсатиб, унда 6400 ходим ишлайди.Бу фирманинг кудратини куйидаги маьлумотлар тасдиклаши мумкин. Америкада чикадиган "Форчун", "Американ Банкир", "Бейт", ва "Инк" журналларининг маьлумотларига кура "Эрнест энд Янг" фирмаси жахондаги
а) 500 та йирик саноат компанияларининг 109 тасига
б) 100 йирик банкнинг 33 тасига
в) 200 та етакчи сугурта компанияларининг 68 тасига
г) 182 та йирик тиббиет марказларининг 66 тасига
д) Мудофаа Вазирлигига карашли 100 етакчи компанияларнинг 22 тасига
е) 100 жуда тез усаётган компанияларнинг 25 тасига хизмат
курсатади.
Ушбу фирма хизмат курсатаётган мижозлар ичида "Макдо-
нальдс","Кока-кола","Американ Экспресс","Дженерал Моторс","Шев-рон","Бритиш Петролиум" каби машхур корпорациялар бор.
Голландия, Буюк Британия, АКШ ва Германиядаги аудиторлик фирмалари иштирокида тузилган "КПМГ"халкаро аудиторлик фирма-сининг 142 та мамлакатда, 500 дан ортик шахобчалари мавжуд булиб, уларда 40 мингдан ортик ходим хизмат килади. "Ксерокс","Дженерал Электрик" каби машхур корпорациялар бу фирманинг мижозлари булиб хисобланади.
Узбекистоннинг аудит хизматлари бозорида уз урнини топишга харакат килаётган халкаро аудиторлик фирмаларидан яна бири "Делойт энд Туш" фирмасидир.Бу фирма жахоннинг 126 мамлакатида уз булимларига эга булиб, дунеда энг йирик хисобланган 200 банкдан 55 тасига ва миллиард доллардан юкори активга эга булган жами банкларнинг 27 фоизига хизмат курсатади.Бу фирма Узбекистон бозорида банк тизимини жохон андозаларига мослаштириш,уларни аудиторлик текширувидан утказиш,ходимларини укитиш масалалари билан шугулланмокда.Бундан ташкари у яна бир йирик халкаро аудиторлик фирмаси булмиш "Куперс энд Лайбренд" фирмаси билан биргаликда Узбекистон Республикаси Давлат Мулкини Бошкариш ва Тадбиркорликни Куллаб Кувватлаш Давлат Комитети ва Республика Кучмас Мулк Биржасига хусусийлаштирилаётган мулкларни бахо-лаш,уларнинг аукцион савдосини ташкил килиш хамда Узбекистон республикаси хукуматига кимматли когозлар бозори ва фонд биржалари фаолиятини ташкил килиш буйича ёрдам бермокдалар.
Кейинги 28 йил мобайнида аудиторлик фаолияти 3 хил ривожланиш босқичидан ўтди:


  1. Download 2,48 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish