Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

4.5. Пулни айланиш тезлиги ва унга таъсир этувчи омиллар.
Пулни айланиш тезлиги – бу пулни қандай вақтда (шароитда, усуллар билан) қўлдан қўлга ўтиб туришини билдиради. Агар пул тез айланса, уни миқдори кам бўлсада, тегишли натижага эришиш мумкин ва аксинча.
Шу ҳисобдан пулни айланиш тезлигига қуйидаги омиллар таъсир этади:

1. 
   Пул муомаласини ташкил этиш тизими (ҳисоб-китоб шакли)
   
2. 
   Ҳисоб-китоб ишларида қўлланиладиган электрон ва автоматик воситалар (илгари
   

чет мамлакатлар билан ҳисоб-китоб билан товар олиш бир ойгача муддатни талаб этган бўлса ҳозир бу ҳисоблашувлар 10 минутда амалга ошиши мумкин.) Демак, пул оператсияси қанчалик тез бўлса, пул шунчалик кам талаб этилади.

3. 
   Пулга бўлган талаб ва таклифни ўзгариши. Бунда талаб тез ўзгаради. Шунга
   

биноан пул таклифи ҳам ўзгаради талабни ҳисобга олиб пулни бир озайтириб, бир кўпайтириб турилган ҳолатлар ҳам бўлган.

4. 
   Маълум даражада пулни айланиши тезлигига давлат қарзи, айрим ҳолатларда
   

ҳисоб-китобда чет эл валютасидан фойдаланганлигини ҳам ўрни бор. Одатда давлар қарз олганда пул камаяди, қарзни тўлаганда пул кўпаяди. Умуман бу борада Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017-йил 2-сентабрдаги “Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи галдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-5177-сонли фармони муҳим аҳамиятга эга.

5. 
   Пул резервларини ҳосил бўлиши (нақд ва нақд бўлмаган пулларни заҳирага
   

айланиши), кредит фоизини ўзгариши (фоиз ошса, кредит баҳоси ошади. Қарз қимматлашиб унга талаб қисқаради, пасайса акси юз беради, яъни фоиз камайганда арзон пул ҳосил бўлиб, унга талабгор кўпаяди, натижада пул таклифи ортади. Аксинча фоиз ошганда қиммат пул ҳосил бўлиб, уни олишга шошилмайдилар). Пул айланиши тезлигига инфлятсия ва бошқа омилларни таъсири ҳам бор.
Мавзуни мустақил ўзлаштириш бўйича саволлар

1. 
   Пул айланишининг моҳияти
   
2. 
   Пул айланишининг таркибий қисмлари
   
3. 
   Пул айланиши қайси белгилари бўйича гуруҳлнади
   
4. 
   Монетар ва фексал сиёсат
   
5. 
   Пулни нақд ва нақд пулсиз айланиши
   
6. 
   Нақд пул айланишининг субектлари
   
7. 
   Нақд пулсиз айланишининг зарурияти ва аҳамияти
   
8. 
   Нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг тамойил ва унсурлари
   
9. 
   Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар тўғрисидаги низом қачон қабул қилинган?
   
10. 
    Банкларда очиладиган ҳисобварақларнинг турлари
    
11. 
    Нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг тулов топшириқнома, тулов талабнома ва
    

аккредитив шакллари

12. 
    Нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг инкасса топшириқнома, ҳисоб-китоб чеки
    

шакллари

13. 
    Нақд пулсиз ҳисоб-китобларда пластик карточкалардан фойдаланиш
    
14. 
    Нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг мемориал-ордер шакли
    
15. 
    Пул айланиши тезлигининг моҳияти ва аҳамияти
    
16. 
    Пул айланиши тезлигига таъсир этувчи омиллар