Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Битта ходимга тўғри келадиган фойданинг ўзгариш 
омилларини “мутлақ фарқлаш” ва “занжирли боғланиш” 
усуллари билан таққослама тавсифи 
 
№ 
Омиллар 
ўзгариши 
Мутлақ фарқлаш усули 
Занжирли боғланиш 
усули 
И
и.ч
 
млн. 
сўм 
Битта ходимга 
тўғри келадиган 
фойданинг 
ўзгариши, 
млн.сўм 
И
и.ч
 
млн. 
сўм 
Битта 
ходимга 
тўғри 
келадиган 
фойданинг 
ўзгариши, 
млн.сўм 
1. 
Ишчилар 
салмоғининг 
ўзгариши 
1,7 
1,7 * 0,2608 = 0,443 
- 15,9 
- 15,9 * 0,2608 = 
- 4,15 
2. 
Битта ходим бир 
йилда ишлаган 
кунлар сонининг 
ўзгариши 
- 36,68 
- 36,68 * 0,2608 = - 
9,57 
12,3 
12,3 * 0,2608 = 
3,21 
3. 
Иш кунининг 
давом этишининг 
ўзгариши 
- 30,6 
- 30,6 * 0,2608 = - 
7,98 
9,7 
9,7 * 0,2608 = 
2,53 
4. 
Ишчиларниг 
ўртача соатлик 
маҳсулот ишлаб 
чиқаришнинг 
ўзгариши 
258,6 
258,6 * 0,2608 = 
67,44 
40,2 
40,2 * 0,2608 = 
10,5 
 
Жами: 
193,02 
193,02 * 0,2608 = 
50,34 
46,3 
46,3 * 0,2608 = 
12,08 
Фойданинг битта ходимга тўғри келишининг ўзгаришини 
таҳлил қилиш натижасида корхонада меҳнат ресурсларидан 
фойдаланиш самарадорлигига баҳо бериш ва унга таъсир этувчи 
омилларнинг ўзгаришини аниқлаш имконини беради. 
Олдинги параграфларда кетирилган “меҳнат ресурсларидан 
фойдаланиш”, “меҳнат унумдорлиги” категорияси ва у билан 
боғлиқ “меҳнат оғирлиги” ҳамда “меҳнат интенсивлиги” тушунча-
ларини назарий жиҳатдан тадқиқ қилиш ҳамда меҳнат унум-
дорлигини ҳисоблаш услублари асносида, кенг маънода меҳнат 

---

129 
унумдорлиги жонли меҳнат сарфлари бирлигига тўғри келадиган 
маҳсулот миқдори эканлигини методологик асосладик. 
Корхоналарда меҳнат унумдорлигининг ошиши қўйидаги 
тарзда: 

вақт бирлиги мобайнида яратиладиган маҳсулотнинг 
сифати ўзгармаган ҳолда ҳажми ошиши; 

вақт бирлиги мобайнида яратиладиган маҳсулотнинг ҳажми 
ўзгармаган ҳолда сифат ошиши; 

ишлаб чиқариладиган маҳсулот бирлигига меҳнат сарф-
ларининг қисқариши; 

маҳсулот таннархида меҳнат сарфлари улуши камайиши; 

товарлар ишлаб чиқарилиши ва айланиши вақти 
қисқариши; 

фойда массаси ва меъёри ошиши тарзида намоён бўлади. 
Меҳнат унумдорлигининг ошиши намоён бўлиши кўрсатиб 
ўтилган турларининг хилма-хил комбинациялари бўлиши мумкин-
лиги аён. Уларнинг алоҳида ҳар бири ва бирга қўшилганлари 
шундан далолат бермоқдаки, меҳнат унумдорлиги даражаси ва 
ушбу унумдорлик ошиши товарлар, хизматлар ва меҳнат 
бозорларида кучайиб бораётган рақобатнинг таъсири остидаги 
корхоналарнинг иқтисодиёти учун катта аҳамиятга эга. 
Меҳнат унумдорлиги ошиши корхоналар ва бутун ижтимоий 
ишлаб чиқаришга ривожланиш ва қулай истиқболларни таъминлаб 
беради, бу эса, пировард натижада, аҳолининг турмуш даражаси 
ошишига олиб келади. 

---

130