Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР 
 
Ҳозирги вақтда меҳнат фаолиятининг самарадорлигини оши-
риш энг муҳим ижтимоий-иқтисодий вазифа бўлиб қолмоқда. 
Самарадорлаштириш стратегияси иқтисодиётнинг инқирозли ҳола-
тини зудлик билан бартараф этиш учун барча омиллар ва ресурс-
лардан ялпи тарзда фойдаланиш асосида меҳнат самарадорлигини 
оширишнинг асосий йўналишлари ҳамда механизмларини ишлаб 
чиқиш учун олиб борилган мазкур кузатув ва тадқиқотлар 
жараёнида қўйидаги илмий хулосалар ишлаб чиқилди: 
1.
Корхоналарда меҳнат самарадорлиги ва уни ифодаловчи 
кўрсаткичлар меҳнат муносабатлари тизимида барча ижтимоий-
иқтисодий кўрсаткичларнинг синтези ҳисобланади. Шу сабабли 
меҳнат самарадорлиги категориясининг ижтимоий-иқтисодий маз-
мунини ҳар тамонлама ёритишда ўзаро боғлиқ бўлган меҳнат 
кўрсаткичлари билан комплекс равишда амалга ошириш зарурли-
гини ҳисобга олган ҳолда, корхоналарда меҳнат самарадорлигини 
оширишнинг ижтимоий-иқтисодий мазмуни ва аҳамиятининг 
назарий асослари такомиллаштирилди. Бунда самара, самарадор-
лик, меҳнат унумдорлиги ва меҳнат самарадорлигининг ижтимоий-
иқтисодий моҳияти қиёсий ёндашувлар асосида ёритилиб, ушбу 
категорияларнинг ўзига хос такомиллашган таърифлари ишлаб 
чиқилди. Шунингдек, меҳнат самарадорлигини оширишда меҳнат 
ресурслари ишлаб чиқаришнинг асосий омили сифатида бошқа 
иқтисодий ресурсларга нисбатан ўзига хос хусусиятлари назарий ва 
услубий жиҳатдан таҳлил этилди. 
2.
Ишлаб чиқариш корхоналарида меҳнат самарадорлигини 
ошириш мезон ва кўрсаткичлари таснифланди. Бунда меҳнат фао-
лиятининг ижтимоий ва иқтисодий самарадорлик мезонлари, 
меҳнат фаолияти билан боғлиқ ижтимоий ҳамда иқтисодий кўрсат-
кичлар аниқланди. Шунингдек, ишда меҳнат самарадорлигини 
аниқлашга “ресурс”ли ва ижтимоий-иқтисодий самарадорликни 
баҳолашга имкон берувчи “мақсадли йўналтирилганлик” ёндашув-
лари ҳамда ишлаб чиқариш омиллари унумдорлигининг асосий 
кўрсаткичлари мезон асосида турли хил вариантларда услубий 
жиҳатдан тадқиқ этилди. 

---

236 
3.
Корхоналарда персонал маҳнати самарадорлигини ошириш 
бўйича хориж тажрибалар тадқиқ этилди. Бунда меҳнат самара-
дорлигини оширишнинг хорижий мамлакатларда персонал меҳна-
тидан самарали фойдаланиш йўллари, меҳнатни рағбатлантириш ва 
меҳнат унумдорлигини ошириш, меҳнатни самарадорлаштириш 
механизмлари илмий-назарий жиҳатдан тадқиқ этилди. 
4.
Корхоналарда меҳнат самарадорлигини баҳолаш тизимли 
ёндашув асосида амалга оширилди. Бунда ишлаб чиқариш корхо-
наларида меҳнат самарадорлигини баҳолаш “ресурс-сарф” ва 
“мақсадга йўналтирилганлик” ёндашувлари доирасида ташқи, ички, 
умумий самарадорлик кўрсаткичлари услубий жиҳатдан тасниф-
ланди. Шунингдек, корхоналарда “ресурс-сарф” ва “мақсадга 
йўналтирилганлик” ёндашувлари доирасида меҳнат самарадорлиги 
кўрсаткичлари таққосланди. 
5.
Ишлаб чиқариш корхоналарида персонал фаолияти сама-
радорлигини баҳолашнинг услубий асослари ишлаб чиқилди. Бунда 
персонал меҳнатини бошқаришда замонавий йўналишларнинг хо-
риж ва миллий тажрибаси, меҳнат самарадорлигини баҳолаш 
тизими ва модели, меҳнат жараёнида персонал меҳнатини турли 
йўналишлари бўйича фаолиятини аниқловчи кўрсаткичларнинг 
ўзаро ва меҳнат натижаларига боғлиқлиги аниқланди ҳамда 
тавсифланди. 
6.
Меҳнат унумдорлиги ва интенсивлигини оширишнинг 
ижтимоий-иқтисодий мазмуни ва аҳамиятининг назарий ва услубий 
асослари такомиллаштирилди. Бунда ишлаб чиқариш корхона-
ларида унумдорлик, меҳнат унумдорлиги, меҳнат интенсивлиги, 
меҳнат оғирлиги категорияларнинг такомиллашган таърифлари 
ишлаб чиқилди, ушбу категорияларнинг даража ва динамикаси 
ҳамда уларни аниқлаш усуллари таснифланди. Меҳнат унумдор-
лиги, меҳнат интенсивлиги ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш 
самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар комплекс равишда 
услубий жиҳатдан асосланди. Шунингдек, меҳнат унумдорлигини 
оширишга таъсир этувчи омилларни ва таъсир доирасини таҳлил 
қилишда “мутлақ фарқлаш”, “занжирли боғланиш”, “корреляцион” 
ва “регрессион” таҳлил усулларидан фойдаланган ҳолда аниқлаш 
услуби назарий ва амалий жиҳатдан тадқиқ қилинди. 
7.
Корхоналарда меҳнат самарадорлигини оширишнинг кўп 
омилли комплекс таҳлили амалга оширилди. Бунда меҳнат сама-
радорлигини оширишга таъсир этувчи ижтимоий, иқтисодий, тех-

---

237 
ник-технологик ва ташкилий омиллар аниқланиб, ҳар бир омилнинг 
таъсир даражалари омилли таҳлил усуллари асосида таҳлил этилди, 
ҳамда меҳнат самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар тавсиф-
ланди ва аниқлашнинг “меҳнат кўрсаткичи” услуби ишлаб чиқил-
ди. Шунингдек, персонални бошқариш ва меҳнатидан самарали 
фойдаланиш, меҳнат ҳақи, моддий рағбатлантириш маблағлари, иш 
вақти фондидан фойдаланиш самарадорлиги ҳамда меҳнат шароити 
кўрсаткичлари таҳлил этилди. 
Мамлакатимизнинг саноат ишлаб чиқариш корхоналари сало-
ҳиятини ва маҳсулот ишлаб чиқаришда меҳнат натижаси сама-
радорлигини ошириш ҳамда заҳираларни аниқлаш учун олиб 
борилган илмий кузатув ва тадқиқотларимиз натижасида қўйидаги