Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

asoslanganlik riski
 – bu mutlaqo yangi mahsulot, noqulayligi, yuqori narxi, 
unga  ehtiyojning  yetishmasligi  va  boshqalar  tufayli  butunlay  talab  qilinmaydigan 
bo‘lib qolishi mumkin bo‘lgan holat. 
-
 
egalik  qilish  riski
  –  bu  investitsiyalarni  oluvchilar  o‘z  g‘oyalarini 
investorlarga  topshirish  vaqtida,  ixtirochining  ma’lumot  va  qonuniy  qobiliyatsizligi 
tufayli mulkka investorga o‘tish imkoniyati bilan bog‘liq bo‘lgan risk. 
Innovatsion  risklarni  boshqarish  riskning  boshlang‘ich  darajasini  maqbul 
darajaga tushirishga yo‘naltirilgan aniq innovatsion korxona uchun iqtisodiy jihatdan 
samarali tavsiyalar va tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. 
Innovatsion  loyihani  venchur  moliyalashtirish  jarayonida  ushbu  risklarni 
boshqarish quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi
110
: 
1)
 
innovatsion loyiha xavfini baholashning mavjud usullarini ko‘rib chiqish; 
2)
 
innovatsion loyihaning mumkin bo‘lgan xavflarini aniqlash; 
3)
 
loyiha xavflarini sifatli va miqdoriy baholash; 
4)
 
xavflarni kamaytirish va tekislash; 
5)
 
yuzaga keladigan xatarlarni boshqarish va monitoring qilish. 
Risklarni boshqarish, risklarni baholash, innovatsion korxonaning potensiali va 
faoliyat  ko‘rsatadigan  muhitini  texnik,  texnologik  va  iqtisodiy  tahlil  qilish,  biznes 
uchun  amaldagi normativ-huquqiy bazani,  tahlilning iqtisodiy  va  matematik  usullari 
va boshqa tadqiqotlar natijalariga asoslanadi. Risklarni boshqarish innovatsion firma 
uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: 
✓
 
kompaniya uchun salbiy voqealar bilan bog‘liq yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan 
vaziyatlarni,  risk  bilan  bog‘liq  vaziyatlarni,  natijada  maqsadlariga  erisha  olmagan 
vaziyatlarni aniqlash; 
✓
 
istalmagan  voqealar  bilan  bog‘liq  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  zararning 
xususiyatlarini olish; 
✓
 
qarorni  tayyorlashda  oldindan  rejalashtirish  va  kerak  bo‘lganda  riskni  maqbul 
darajagacha kamaytirish choralarini ko‘rish; 
 
110
  D.  M.  Minnulina,  Yu.  N.  Zatsarinnaya.  Upravleniye  riskami  kak  faktor  effektivnosti  innovatsionnix 
proyektov//Vestnik Kazanskogo texnologicheskogo universiteta. T. 17. № 10. 2014. 

---

249 
 
✓
 
qaror  qabul  qilishda,  dastlabki  baholash  va  risklarni  boshqarish  bilan  bog‘liq 
harajatlarni hisobga olish; 
Risklarni boshqarish deganda, noto‘g‘ri qaror qabul qilish xavfini kamaytirish 
va tadbirkor tomonidan qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish jarayonida noxush 
rivojlanishning  mumkin  bo‘lgan  salbiy  oqibatlarini  kamaytirishga  qaratilgan 
faoliyatni tayyorlash va amalga oshirish jarayoni tushuniladi. 
Innovatsion 
korxonada 
risklarni 
boshqarish 
qabul 
qilinadigan 
risk 
tushunchasiga  asoslanadi,  bu  bizga  xavf  darajasiga  oqilona  ta’sir  ko‘rsatish  va  uni 
korxona uchun maqbul qiymatga yetkazish imkonini beradi. Albatta, ehtimol yuzaga 
kelishi  mumkin  bo‘lgan  risk  haqida  bilish  juda  muhim,  ammo  uning  innovatsion 
korxona  natijalariga  ta’sirini  aniqlash,  voqea  ro‘y  berishi  ehtimolini  va  uning 
kompaniyaning iqtisodiy ahvoliga qanday ta’sir qilishini aniqlash muhimroqdir. 
Innovatsion  faoliyatni  amalga  oshirishda  riskni  boshqarishning  konseptual 
yondoshuvi  –  bu  xatarli  vaziyatda  ushbu  faoliyatning  mumkin  bo‘lgan  oqibatlarini 
aniqlash;  xatarlar  ta’sirining  oldini  olish,  oldini  olish  yoki  kamaytirish  choralarini 
ishlab  chiqish;  faoliyatni  xavf-xatarlarga  moslashtirishning  bunday  tizimini  amalga 
oshirish,  uning  yordamida  nafaqat  salbiy  ehtimoliy  natijalar  zararsizlantirilishi  yoki 
qoplanishi,  balki  innovatsion  faoliyatdan  yuqori  tadbirkorlik  daromadlari  olish 
imkoniyati maksimal darajaga ko‘tariladi. Risklarni boshqarish korxona faoliyatidan 
alohida ko‘rib chiqilishi mumkin emas, chunki u ushbu faoliyatning ajralmas tarkibiy 
qismi  hisoblanadi,  risklarni  boshqarish  innovatsion  maqsadlarga  erishishda 
boshqaruv  tuzilmalariga  yordamdir.  Risklarni  boshqarish  tashkilotdan  qo‘shimcha 
harajatlarni  talab  qiladi,  ammo  ular  oqilona  risklarni  boshqarish  orqali  olinadigan 
qo‘shimcha foyda bilan qoplanadi. 
Korxonalar  jarayonida  risklarni  boshqarish  ma’lum  prinsiplarga  asoslanadi, 
ularning  asosiylari  18.2-rasmda  keltirilgan.  Muayyan  prinsiplarning  ustuvorligi 
to‘g‘risida gapirish juda qiyin, chunki risklarni samarali boshqarish uchun rasmdagi 
barcha tamoyillarga rioya qilish kerak. 
Barkamollik  tamoyili
  risklarni  boshqarish  jarayonida  tashkilotni  yo‘qotish  va 
yo‘qotishlardan himoya qilish uchun barcha mavjud vositalar, usullar va choralardan 
foydalanish kerakligini anglatadi. 
O‘z vaqtida qabul qilish tamoyili
 korxonaning barqaror va daromadli ishlashini 
ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarning proaktiv xususiyatini ta’minlaydi. 
O‘zaro  hamkorlik  va  muvofiqlashtirish  tamoyili
,  innovatsion  korxonaning 
barcha  manfaatdor  idoralari  va  xizmatlari  risklarni  boshqarish  jarayonida  ishtirok 
etishlari  kerak,  risklarni  boshqarish  samaradorligi  faqat  tavakkalchiliklarni 
boshqarish bo‘yicha umumiy harakatlar muvofiqlashtirilganda amalga oshiriladi. 
Qonuniylik  tamoyili
  risklarni  boshqarish  jarayonida  tashkilot  barqarorlikni 
ta’minlash uchun faqat huquqiy usul va uslublardan foydalanishni anglatadi. Bundan 
tashqari,  korxonada  tavakkalchiliklarni  boshqarish  bo‘yicha  tadbirlar  tadbirkorlik 
innovatsiyalari,  axborot  xavfsizligi,  xususiy  xavfsizlik  sohasidagi  davlat  qonunlarni, 
shuningdek  davlat  organlari  tomonidan  tasdiqlangan  boshqa  normativ  hujjatlarni 
hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. 
Faoliyat  tamoyili
  xatarlarni  boshqarish  jarayonida  innovatsion  tashkilot 
manfaatlarini himoya qilish yetarli darajada qat’iylik va barcha mumkin bo‘lgan usul 
va vositalar bilan amalga oshirilishi kerakligini anglatadi. 

---

250 
 
Iqtisodiy  maqsadga  muvofiqlik  tamoyili
  xatarlarni  boshqarishda  xavfning 
yuzaga  kelishi  mumkin  bo‘lgan  zararining  solishtirilishini  va  korxona  tomonidan 
ushbu  zararni  neytrallashtirish  yoki  minimallashtirishni  ta’minlash  harajatlarini 
taqqoslashni nazarda tutadi. 
Ixtisoslashuv  tamoyili
  risklarni  boshqarish  yoki  ularni  amalga  oshirish 
oqibatlarini  bartaraf  etish  uchun  eng  yaxshi  imkoniyatga  ega  bo‘lgan 
ixtisoslashtirilgan  tashkilotlarning  tavakkalchiliklarni  boshqarishida  qo‘llaniladigan 
muayyan  chora-tadbirlar  va  vositalarni  ishlab  chiqishda  va  amalga  oshirishda 
qatnashishni nazarda tutadi.