Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “молия ва суғурта хизматлари” кафедраси

2. Корхоналар ташкилий-ҳуқуқий шакллари ва уларнинг корхоналарни молиявий муносабатларига таъсири
Ўзбекистонда бутун ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ҳаётда мулкчиликнинг турли шакллари тенг ҳуқуқли эканлиги эътироф этилган. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида: «Мулкдор мулкига ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади» - деб белгилаб қўйилган.
Ўзбекистон Республикасининг қонунчилигига асосан. корхоналар мулк эгаси (эгалари) ёки у (улар) тайинлаган вакиллик органи, меҳнат жамоаси ёки муассислар гуруҳининг қарори бўйича белгиланган қонун-қоидаларга асосан ташкил қилиниши мумкин.
Корхона жорий ва ҳисоб-китоб рақамлари очиш ва улар тўғрисидаги ҳолатларни тасдиқлаш ҳуқуқига эга бўлган, мустақил ҳуқуқий шахс мақомидаги шўба корхоналари, филиаллар, ваколатхоналар, бўлим ва бошқа ташкилий бўлинмаларни ташкил қилиши мумкин.
Бозор иқтисодиёти шароитида корхона-мустақил хўжалик юритувчи субъект бўлиб, уларнинг ишлаб чиқариш воситалари ва бошқа мулклари режали иқтисодиёт шароитларидагидек давлатнинг ўзигагина тегишли бўлмайди. Шу сабабли корхоналар:
мулкчилик шаклига кўра, давлат ва нодавлат (хусусий, масъулияти чекланган жамиятлари, акциядорлик жамиятлари, қўшма корхоналар, чет эл корхоналари, аралаш шаклдаги ва бошқалар); тармоқ белгиларига кўра, машинасозлик, энергетика, металлургия, нефт ва газ саноати, қурилиш комплекси, озиқ-овқат, енгил саноат, савдо ва бошқалар;
ишлаб чиқариш миқёси ва ходимлар сонига кўра, микрофирмалар, кичик ва йирик корхоналар;
фаолият миқёсига кўра, халқаро (бошқа давлатларда филиалларга эга бўлган), мамлакат миқёсида фаолият юритувчи, локал, яъни бир аҳоли пунктида фаолият юритувчи корхоналар;
фаолиятюритиш муддатига кўра узлуксиз, мавсумий ва узлукли; хўжалик юритиш шаклларига кўра корхоналар шахсий хамкорликда фаолият олиб борувчи (1 киши ёки оила), масъулияти чекланган, акционерлик жамиятлари ва бошқа шаклдаги;
фаолият мақсадларига кўра фойда олишни мақсад қилиб қўйган ишлаб чиқариш, тижорат ва бошқа корхоналар ҳамда фойда олиш эмас. балки ижтимоий самарани-ҳомийлик, хайрия, беғараз ёрдамни мақсад қилиб қўйган корхоналарга бўлинади.