Ўзбекистoн республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

б) Таржимасиз тушунтириш: 
Бунда тил, нутқ кўргазмасидан кенг 
фойдаланилади. Бу усулни қўллаш сўз маъносини чет тилининг ўз 
воситалари орқали очишдир. Бунда чет тилидаги контекстдан, нутқ 
вазиятидан, сўз ясовчи қўшимчалардан, сўзнинг келиб чиқишини таҳлил 
қилишдан, 
қўшимчалардан, 
синоним, 
антонимлардан 
фойдаланиб 
ўқувчиларнинг 
ўзларига 
сўзнинг 
маъносини 
фаҳмлаб 
топишдан, 
байналмилал сўзларни таний олишликларидан кенг фойдаланилади.
Сўз маъносини очишнинг коммуникатив усуллари айнан таржимасиз 
тушунтириш ва кўрсатишга асосланади. Бунда қуйидаги усуллардан 
фойдаланилади: 
1) Сўз ифодаловчи маъно предмет ёки расмни, ҳаракатни кўрсатиш 
орқали амалга оширилади.Бунда дастлаб сўзнинг талаффузи ўрганилади. 
Шундан сўнг ўқитувчи сўзнинг график ифодаланишини кўрсатади. 
Ўқувчилар уни бир неча бор ўқийдилар. Ўқитувчи ўрганилган сўз билан 
аввал ўрганилган сўзларни қўшиб иборалар ясашни буюради. Кейин бу 
иборалар билан жумлалар ясаш, уларни тасдиқ сўроқ, инкор формаларда 
гапириш машқ қилинади. Бундай машқ ўқувчилар жуфтликлари, гуруҳлари 

---

56 
орқали ташкил қилинади. Шундан сўнг ўқитувчи кичик гуруҳларга матндан 
янги сўз қўлланилган жумлани топишни ва уни шахсларини, замонларини 
ўзгартириб гапиришни ташкил қилади. Бундай фаолият жараёнида ўқувчилар 
янги сўзнинг талаффузини, лексик-грамматик маъносини, уни гап 
структурасидаги ўрнини ўзлаштириб оладилар.
2) Сўз маъносини ўқитувчининг юз кўриниши, имо-ишораси, ҳаракати 
орқали фаҳмлаб топтириш. Масалан,
asseyez-vous
! деб ўқитувчи қўлини 
пастга тушириши - ўтиришни,
levez-vous
! деб қўлини юқорига кўтариши-
туришни, 
je frappe la table
деб столни тақиллатаётганини кўрсатиши 
мумкин; 
3) Сўз маъносини чет тилида изоҳлаш. Масалан: