Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

5. Ашратхона. Самарқанд чеккасида жойлашган Ашратхона мақбараси 
темурийлардан бўлмиш Абу Саид қизининг қабри устида, 1464 йили тикланган. 
Ихчам тўртбурчак режада тарафлари чуқур токчалик квадрат шаклдаги 
марказий хона жойлаштирилган. Унинг икки тарафидан қошқават бир неча 
хоналар жойлашган
13
.
Марказий 
хонанинг 
остида 
кенг 
сағана 
бор. 
Кичик 
ҳажмли 
пешайвонлардан иборат паст бинолар ўртасида катта аркли ҳашаматли пештоқ 
жой олган. Қолган икки қаватли олдтарафлар зийрак ҳошиялар ва оралари 
арклардан иборат горизонтал белбоғлардан тузилган.
13
Барри Лейн М., Ашрафи Ф.М., Усмонов Б.М., Икромов А.Н., Рахмонов А., Самарқанд меъморчилик 
ёдгорликлари. – Т.: 2001, 13 бет.

---

26 
 
13-расм. Ашратхона 
 
Марказий бино бир-бирини кесиб ўтган айил арклар, уларнинг 
елкансимон қисмлари устидан деярли узун доира девор гумбаз билан 
тожланган. Бинонинг ташқи юзалари махсус чархланган ғиштлардан қопланган. 
Уларнинг оралиғи бир сантиметрга чуқурлаштирилиб, сирсопол «чўпаклар» 
билан тўлдирилган. Ғишт юзаси текислигида терилган сирсопол кошин алоҳида 
содда оҳангни яратади. Мақбаранинг ички хоналарида жозибадор, мукаммал 
нақшлар қўлланган.  
Деворлар ва елкан шаклидаги шиплар майда, текис туйнукчалардан 
иборат бўлиб, улар «кундал» услубида бўртиқ қизил фон устидан майда кўк ва 
тилло ранглар билан нақшланган: девор пасти эса марказий хонада доира 
шаклдаги кўк ва яшил, ён хоналарда эса қия терилган квадрат шаклдаги 
тасмалардан қопланган. 
6. 
Оқсарой 
– 
Самарқанддаги 
меьморий 
ёдгорлик 
(XV 
аср). 
Темурийларнинг сўнгги даҳмаси. Оқсарой қўшимча даҳма сифатида Абу Саид 
(1449-1469) ва Султон Аҳмад Мирзо (1469-1494) ҳукмронлиги даврида 
қурилган. Мақбара пишиқ ғиштдан ганч қоришмасида терилган. Оқсарой 
чортоқ тарх шаклидаги катта хона ва қарама-қарши жойлаштирилган 
хоналардан иборат. Бош тарзи жанубга қараган. Ўртадаги миёнсарой тагида 
сардоба жойлашган.
Оқсарой қурилишида ўша давр меьморчилигига хос мураккаб усуллар 
қўлланилган: катта хона гумбази 4 катта равоқ ва ўзаро кесишган равоқчалар 
ҳамда тоқилар ёрдамида ёпилган.

---

27 
14-расм. Оқсарой меьморий ёдгорлиги 
 
Бу қурилмалар шарафа ва ганч безаклари билан пардозланган. 
Безакларнинг кўп қисми кундал услубида бажарилган. Нафис ишланган оқ, кўк 
ранглар олтин хал билан ўзаро уйғунлашиб ажойиб кўриниш касб этган. Нақш 
шакллари ўзаро такрорланмаган. 
Бир равоқдаги нақшда бир-бирига 
ўхшамайдиган 67 хил безакгул бўлган. Бинонинг ташқи меьморчилиги 
ниҳоясига етказилмаган. Катта хона ташқи гумбази, 8 қиррали пойгумбази 
тугалланмаган. Оқсарой темурийлар даври меьморчилигининг ноёб намунаси 
ҳисобланади.