Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Г. Тарбиявий ишларни режалаштириш босқичи. Тарбиявий ишларни 
режалаштириш босқичи мақсадни кўзлаш босқичидан кейин бошланади ва ундан фақат 
назарий жиҳатдан фарқланади, аммо амалий жиҳатдан бу ажралмас жараёндир. Бу боскичда 
тарбиячилар олдида: тарбияланувчилар билан бирга фаолият йўналишининг барча 
қисмларини аниқлаш, иштирокчилар орасида мажбуриятларни тақсимлаш, уларни қандай 
қилиб бажариш лозимлигини кўрсатиш каби муҳим вазифалар ҳам гуради. 
Тарбиявий ишларни режалаштириш бўйича тавсиялар: 
1. 
Тарбиявий ишларни ташкил килишда тарбияланувчиларнинг тайёргарлик 
даражасига таяниш, уларнинг ёш ва шахсий хусусиятларини имкон даражасида кенгроқ 
қамраш лозим. Чунки, ишнинг фавкулодда Мураккаблиги тарбиячи ниятининг ўқувчилар 
томонидан англаб етолмаслигига, ишнинг нега ва нима учун бажарилиши ҳақидаги ноаниқ 
тасаввур эса, тарбиявий ишни қуруқ расмиятчиликка айланиради. Кейинги ишга қизиқтириш 
енгил кечмайди. 
2. 
Тарбиявий иш - жамоатчилик иши. Тарбияланувчиларга режа тузишнинг ниҳоятда 
масъулиятли машғулот эканлигини, тарбияланувчи ишлаётган ҳар бир бўлимнинг бошка 
бўлимлар билан албатта боғлиқлигини ва бир-бирини тақозо этишини ҳис қилишига 
имконият беринг. Режалаштириш, албатта, жамоавий характер касб этиши зарур. 
3. 
Режалаштиришнинг тармоқли услубиёти, кўргазмали, осон ўқиладиган ва 
тушунарли чизма режалар тузиш услубиётлари билан танишинг. Тарбияланувчилар билан 
уларни ўрганинг, уларни меҳнатнинг бошқа турларини режалаштиришда тармоқли чизмани 
қўллашга ўргатинг. 
Ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил этишнинг умумий назарияси технология 
таянадиган олтита қоидани тақдим эгади ва улар тарбиявий ишларни ташкил этишда 
тарбиячи томонидан албатта ҳисобга олиниши зарур. 
Д. Тарбиявий ишларни ташкил этишнинг асосий қоидалари: 
- 
бажарилиши лозим бўлган ишларнииг максадини аниқ белгилаш, ҳаракатни 
бошидан охиригача яхлит тасаввур қилиш (нимага эришиш керак?); 
- 
қўл остидаги ҳар бир киши учун аниқ вазифаларни белгилаш (қандай ҳаракатлар 
воситасида эришиш мумкин?); 
- 
кутилаётган иш учун барча зарурий нарсаларни тайёрлаш (нималар ёрдамида эришиш 
мумкин?); 
- 
натижаларни аниқлаш учун муайян мезонларни белгилаш (эришилган миқдор 
қанча?); 
- 
жавобгарлик, унинг эгаси ва ҳисобот вақтини тақсимлаш (мақсадга эришилганликни 
нима билан рағбатлантириш мумкин?); 
- 
ташкилий тизимни уюшгириш воситаси сифатида ижрочиларга йўл-йўриқ кўрсатиш 
(қандай қилиб эришиш мумкин?). 
Тарбиявий ишларни уюштиришда иштирок этиш шахснинг мухим хислатларини 
тарбиялайди. 
Мазкур босқичдаги тавсиялар куйидагича: 
- 
тарбиявий ишларни ташкил этишда иштирок этаётган ҳар бир кишининг ҳукуқ ва 
мажбуриятларини аниқ белгилаб беринг. «Ҳокимлик чизиғи»ни белгилаб олиш ниҳоятда 
муҳим: ҳар бир ижрочи белгиланган шахсга ўз ишларининг натижаси бўйича жавоб беради. 
Ҳокимлик бир раҳбарнинг кўлида жамланган бўлади, «Қўшҳокимиятчилик»ка йўл 
қўйилмайди; 
- 
ҳар бир иштирокчига унинг имкониятларига ва хоҳишига мос келувчи битта вазифа 
ажратинг. Топшириқларни мажбурламанг. Тарбиявий ишда иштирок этишнинг ихтиёрий 
эканлигини таъкидланг; 
- 
тарбияланувчиларнинг ташкилотчилик қобилиятига эга эмаслигини ҳисобга олинг. 
Тарбиячига тушунарли ва енгил бўлган иш тарбияланувчи учун ҳам ҳар доим шунчаки 
бўлмаслиги мумкин. «Енгилдан мураккабга» қоидасига амал қилинг. Тарбияланувчиларни 

---

130 
муваффақият қозонишига бўлган ишончини қўллаб-қувватланг, яхши натижа билан тугашига 
ишонч уйғотинг. 
Ташкилотчилик тарбияланувчиларнинг кучини бир неча бор ошириш имкониятига эга 
эканлиги ҳақидаги фикрга ўргатинг. Яккама-якка ҳаракатларнинг қўшилишидан ҳосил бўлган 
«ташкилотчилик самараси»ни мисоллар билан кўрсатинг.