Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

3. Ҳасадгўйда иймон, иймонсизда виждон бўлмайди 
Учинчи навбатда инсон танасига жойлаштирилиши лозим бўлган нарса виждон экан. 
Ундан Яратган сен нимасан деб сўраганда, Виждон-мен назоратчиман, сенинг 

---

105 
буюрганларингни қилдириш учун ақлни ҳам, сенга итоат қилувчи, инсонни поклик ва 
адолатга ундовчи иймонни ҳам назорат қилиб тураман-дебди. Бундан мамнун бўлган Оллоҳ 
уни инсоннинг бошига ва қалбига жойлаштириш лозимлигини буюрибди. Лекин виждон 
жойлашадиган бошда жаҳл, қалбда ҳасад жойлашиб олганлиги туфайли, унга жуда озгина 
жой қолибди. Ниҳоят у жуда тиқилиб, қисқагина жойга жойлашиб олибди. 
Ақлнинг ва иймоннинг дўсти виждон инсоннинг бошига ва қалбига сиқилиб кирган 
маъбуда бўлиб, албатта жаҳл ва ҳасад кўпайса ўзини қўярга жой топа олмасдан қолар экан. 
Натижада жаҳли кўп ва ҳасадгўй одамда виждонга ўрин қолмайди. Шу туфайли «Ақлсизда 
виждон, виждонсизда иймон бўлмайди», деб бежиз айтилмаган бўлса керак. Жаҳлли ва 
ҳасадчи инсон ақлли, иймонли ва виждонли бўлиб туғилган бўлиши мумкин, аммо ёруғ 
дунёдан виждонсиз ўтиб кетиши тайин. 
Инсоннинг кучи ўзи билан ўзи кураша олишида. Бунинг энг катта исботи-жаҳл келган 
уни одамларга намоён қилмасдан, бартараф қила оладиган қудратга эга бўлишлигида. Агар 
инсон ҳаддан зиёд жаҳлли ва ҳасадгўй бўлса, ақлли туғилсада, аҳмоқ бўлиб, иймонли 
туғилсада, иймонсиз бўлиб ўлиши мумкин. 
4. Илминг зиёда, мартабанг улуғ бўлсин 
Инсон танасига жой бўладиганлардан тўртинчиси илм экан. Яратган эгам-сен нимасан 
деб сўраганда, илм-мен бир маъбудаман, сенинг қуролингман, инсонга нима керак бўлса 
ўргатиб тураман ва унинг яшаши учун тегишли шароит яратаман, унинг мушкулотларини 
осонлаштираман, деган экан. Сен ҳам инсон ҳаёти учун зарур экансан, аммо инсон танасида 
сени жойлаштиришга жой қолмади. Лекин сен инсондан узоқлашмасдан ёнида тур. Агар 
қайси инсонга керак бўлсанг сени эгаллаб олади ва танасига сингдиради, деб илмни 
инсоннинг ёнига қўйган экан. 
Мен ҳамма инсон учун зарур бўлган, унинг инсонлигини намоён қиладиган барча 
фазилатларни киритдим, энди сени инсоннинг ўзига қолдирдим. Сен кимга керак бўлсанг 
сени меҳнат билан эгаллайди, дебди Яратган. Бироқ, инсон илмни бошига киритиш учун 
ундан жаҳлни ва қалбига киритиш учун эса, ундан ҳасадни ҳайдаб чиқаришлари лозим 
бўлибди. Буларни чиқариб, уларнинг ўрнига илмни киритиш учун мартаба кўмаклашадиган 
бўлибди. Шу туфайли инсон танасига кучли меҳнат туфайли илм билан мартаба ҳам бирга 
кирар экан. Агар инсон меҳнат қилиб, ўз қалби ва бошига билимни кирита олган бўлса, у 
саводсиз туғилишига қарамасдан бу ёруғ дунёни аллома бўлиб тарк этади.