Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Марказий банк капиталида давлатнинг иштироки

№	Мамлакатлар	Мулкдаги улуши, фоизда
	Буюк Британия	Давлат Мулки – 100 фоиз
	Дания
	Недерландия
	Франция
	Германия
	Россия
	Ўзбекистон
	Швецария	Хусусий шахслар мулки – 43 фоиз; Кантон (маъмурий бўлинмалар мулки) – 57 фоиз
	Италия	Банклар васуғурта компанияларини мулки – 100 фоиз
	АҚШ	Федерал Резерв Тизимига аъзо банкларнинг мулки –100 фоиз
	Япония	Давлат мулки – 55 фоиз; хусусий шахслар мулки - 45 фоиз
	Австрия	Федерация мулки – 50 фоиз; юридик ва жисмоний шахслар мулки – 50 фоиз

Марказий банк мустақиллик даражасини белгиловчи кейинги омил, банк раҳбарининг сайланиш тартиби ҳисобланади. Ўз навбатида бу омил Марказий банкнинг давлат органлари бошқарувидан қанчалик даражада сиёсий мустақиллигини белгилашда муҳим омил бўлиб ҳисобланади. Кўпгина ривожланган давлатларда (Германия, Буюк Британия, Франция, Япония, АҚШ, Дания, Швецария, Австрия) банк раҳабиятига ҳукумат тавсия этган номзодлар сайланади ва тайинланади. Кўрилаётган давлатлардан фақатгина Италия ва Нидерландияда Марказий банкнинг бошқарувига сайлаш унинг ўз номзодларидан келиб чиқади.

Ўзбекистон Республикаси Марказий банки раиси ҳақида “Марказий банк тўғрисида”ги Қонуннинг 20-21 моддаларида тўхталиб ўтилган Ўзбекистон Республикаси Марказий банки раиси 5 йил муддатга сайланади. Қонунни 22-моддасида “Марказий банк раисининг биринчи ўринбосари ва ўринбосарлари Марказий банк раисининг тақдимига кўра Олий Мажлис кегаши томонидан лавозимга тайинланади ва лавозимидан озод қилинади”, дейилган. Шундай қилиб Марказий банк бошқарувининг сайлови ва ишдан бўшатиш тартиби мамлакат Марказий банкнинг давлат органларига нисбатан бўлган мустақиллигини намоён этади.
Марказий банкнинг сиёсий мустақиллигини кўрсатувчи яна бир омил унинг қонунда кўрсатилган фаолияти даражаси ва мақсадлари ҳисобланади. Бу омил бир томондан Марказий банк фаолиятини эркинлигига чегара қўйса, бошқа томондан, унинг қонунда кўрсатилган ваколатларини аниқлайди. Кўпгина иқтисодий ривожланган мамлакатлар (Германия, Швецария, Франция, Япония, Дания, Австрия)да Марказий банкнинг фаолият доираси ва асосий мақсадлари Конститутцияда ва Марказий банк ҳақидаги Қонунда ўз аксини топади.
Марказий банк мустақиллигини белгиловчи омиллардан яна бири, унинг пул-кредит сиёсатига давлат органларининг аралашишини қонун бўйича қанчалик даражада ўрнатилганлигидадир. Бу омил биринчи галда, Марказий банкнинг сиёсий мустақиллигига таъсир кўрсатади. Мустақиллик даражаси нисбатан паст бўлган Марказий банкларга Франция ва Италия Марказий банкларини мисол қилиб кўрсатишимиз мумкин. Бу давлатларда пул-кредит сиёсати йўналишлари ҳукумат томонидан белгиланади ва қонун билан мустаҳкамланади. Марказий банк эса, ҳукумат кўрсатмаларини бажаради ва унга маслаҳатчи вазифасини ўтайди.
Юқорида қайд этилган фикрлар асосида хулоса қилиш мумкинки, ривожланган мамлакатлар Марказий банклари ўзларини мустақил таъсир ўтказа оладиган институт сифатида кўрсатишлари зарур. Шу муносабат билан Марказий банкнинг иқтисодиётни тартибга солиш жараёнидаги ва умуман иқтисодиётдаги мавқеини, шунингдек, мамлакат ҳукумати билан ўзаро муносабатларини таҳлил қилар эканмиз, унинг пул-кредит тизими ва ҳукумат органлари ўртасида оддий воситачи эмаслигини, балки маълумот, тадқиқот, тартибга солувчи ва назорат қилувчи марказ эканлигини алоҳида таъкидлашни истардик. Бироқ мамлакат пул-кредит соҳасидаги Марказий банкнинг мустақиллик даражаси масаласи ҳанузгача мунозарали бўлиб қолмоқда. Бундан ташқари Марказий банкнинг мустақиллик даражаси кўпгина макроиқтисодий кўрсаткичларга фақат билвосита таъсир кўрсатади. Марказий банкнинг ҳукумат ва тижорат банклари билан ўрнатган ўзаро муносабатлари унинг пул-кредит сиёсати дастакларини белгилашда муҳим ўрин тутади.