Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

civilization, its culture and its sciences”(р. 18)[3]. Яъни ориентализмни шу 
йўсинда ўрганишади: “Ғарбнинг баъзи мутафаккирлари томонидан исломий 
қарашлар, унинг тамаддуни, маданияти ва илмий жиҳатлари орқали 
таърифлашга уринишади”
1
. Қолган олимлар эса бу концепцияга, асосан, 
диний томонлама ёндашишади. Масалан, Аҳмед Абд Аттаваб шарқшунос 
(ориенталист) ларни эътиқодсиз деб атаб, ориентализмни қуйидагича талқин 
қилади: “Academic studies carried out by Westerners who are infidels- 
especially the People of the Book
2
 - to Islam and Muslims from various 
aspects, whether it is creed or the Islamic Sharia
3
, culture, civilization, history, 
systems, resources and potentials…for the aim of distorting Islam, trying to 
question and mislead Muslims, and imposing dependency on the West and 
trying to justify this dependence on studies. Theories that claim scientific and 
objectivity and claim the racial and cultural superiority of the Christian West 
over the Islamic East " Not all studies are academic”[3] (“Ғайридин 
ҳисобланган ғарбликлар томонидан олиб борилган илмий изланишлар, 
асосан, “Китоб ал-аҳл” – турли хил нуқтаи-назардан тортиб ислом ва 
мусулмонлар, ёҳуд уларнинг диний ақидалари, исломий шариат, маданият, 
тамаддун, тарихи, тизими, манбалари ва имкониятларини ўз ичига олади... 
Тадқиқотларидан мақсад – Исломни тескари талқин қилиш, мусулмонларда 
1
Инглиз тилидан таржима бизники. – Г.М. 
2
People of the Book– араб.“Китоб ал-аҳл”
3
Шариат – араб. “тўғри йўл”; исломда қонунчилик маъносида. 

---

60 
динига нисбатан шубҳа уйғотиб, нотўғри фикр ҳосил қилиш, Ғарбга 
тобеликни тарғиб қилиб, бу қарамликнинг афзалликларини исботлашга 
уринишдир. Илмий ва долзарб, дея бонг урилган назариялар, аслида, ғарблик 
христианларнинг шарқлик мусулмонлар устидан ирқий ва маданий 
устунлигини кўрсатишга йўналтирилган. Ҳамма изланишлар ҳам илмий 
бўлавермайди”
1
. 
Умуман олганда, “ориентализм”нинг асосий концепцияси атрофида 
ғарблик тадқиқотчилар тарафидан олиб борилган ўрганишлар Шарқни ҳар 
томонлама тадқиқ этишдан иборат бўлди. Натижада, олимларнинг академик 
ёки университет фан йўналишлари даражасидаги Шарқ мавзусига оид 
ихтисослиги келиб чиқди[1]. Мисол учун, Жамал ад-Афғоний, Муҳаммад 
Абдуҳ, Малек Ибн Наби, Таҳа Ҳуссейн ва бошқалар. 
Айрим мутафаккирлар ориентализмни ижобий ҳодиса деб қарашса, 
бошқалари бунинг тескарисини ўйлашади. Масалан, мисрлик сермаҳсул 
ёзувчи Таҳа Хуссейн ва танқидчи Аҳмед Амин ориенталистларга тасаннолар 
айтишган(рр. 7-8)[2]. Аммо машҳур ислоҳотчилар Жамал ад-Афғоний ва 
Муҳаммад Абдуҳ, ҳамда атоқли мутафаккир Малек Ибн Набилар эса 
ориенталистларни салбий баҳолашган (pp. 20-22)[3]. 
Ғарблик олим ва зиёлиларнинг ҳам “ориентализм” тушунчасини 
таърифлаши турличадир. Масалан, француз шарқшунос олими Максим 
Родинсон ориентализмни – Шарқ дунёсини ўрганувчи махсус билимлар 
муассасаси эканлигини таъкидлаб, зудлик билан унинг журнали, уюшмаси ва 
илмий асосини яратувчи мутахассисга эҳтиёж мавжудлигини айтади. 
Америкалик олим Эдвард Саид юқоридаги учта ўхшаш таърифларни 
маъқуллаб, қўшимчалар киритади; Биринчидан, ориентализм – академик 
мустақил фан соҳасидир. Иккинчидан, “Orientalism is a style of thought