Адабиётлар
1. Грищенко А. И. Источники возникновения экспрессивных этнонимов
(этнофолизмов)
в
современном
русском
и
английском
языках:
этимологический, мотивационный и деривационный аспекты // Активные
процессы в современной лексике и фразеологии: Материалы международной
конференции 8-9 июня 2007 г. памяти Л. В. Николенко и Ю. П. Солодуба
(МПГУ) / Гл. ред. Н. А. Николина - М.-Ярославль: Ремдер, 2007. - С. 40-52.
2. Le Robert quotidian. P., Dictionnaires le Robert, 1996. -2189 p.
3. Le Robert. Dictionnaire d’aujourd’hui. Langue française, histoire,
géographie, culture générale (par R.Boussinet). P., Dictionnaires le Robert, 1998. -
2118 p.
4. Dictionnaire étymologique du français. P., Les usuels du Robert, 1979. –
827 p.
МИЛЛИЙ МАДАНИЙ ХУСУСИЯТЛАРНИНГ ТАРЖИМАДА
БЕРИЛИШ ВОСИТАЛАРИ (ЎЗБЕК ВА ФРАНЦУЗ ХАЛҚИ
ЭРТАКЛАРИ МИСОЛИДА)
Бегматов А (СамДЧТИ доценти)
Ҳар бир халқнинг ўз миллий эртакларида ўша халққа тегишли ва хос
бўлган турмуш тарзи, маданияти, урф-одати, санъати, турмуш кечириш
жараёнида қўлланиладиган реалиялар, фразеологик бирликлар, иборалар,
этнографик атамалар, этнонимлар, хуллас ўз миллийлик хусусиятлари
учрайди.
36
Биз қуйида айнан ўзбек ва фаранқуз халқи эртакларида учрайдиган ана
шундай ўзига хос миллийлик хусусиятларининг таржимада қандай воситалар
билан ифодаланиши хусисида қисқача тўхталиб ўтмоқчимиз.
Маълумки, ўзбек ва француз халқ эртакларида бир-бирига ўхшайдиган
ва, аксинча бир-бирига зид томонларни кузатишимиз мумкин. Ўзбек халқ
эртаклари асосан “бир бор эканда, йўқ экан, оч эканда тўқ экан...” сингари
анъанавий бошланма билан бошланади.
Ҳар иккала халқнинг эртакларидаги жумлаларни лингвистик нуқтаи-
назаридан таҳлил қилиб кўрганимизда ўзбек халқ эртаги француз халқи
эртагидаги бошламасидан структурал (иборалар тузилиши), мазмунан ва
модаллик хусусиятларга кўра фарқланиши кузатдик.
Масалан, поссессивлик (мавжудлик) категорияси тасдиқ: "бор ", ҳам
инкор "йўқ " лексемалари орқали ифодаланаётган бўлса, ҳолат категорияси оч,
тўқ сўзлари ёрдамида берилмоқда. Ўзбек тилида юқоридаги категориялар
феълнинг тўлиқсиз шакли -экан билан келиб, аналитик шаклни ҳосил
қилмоқда, - да юкламаси эса гaп мазмунини янада тасдиқлаш учун хизмат
кўрсатмоқда.
Француз халқ эртагида эса юқоридаги каби анъанавий кириш усули
бошқача, яъни "// e’tait une fois..." ёки "ile’tait une fois un Roi et une Reine..."
сингари иборалар орқали ифодаланади.Кўриняптики, бунда эртакнинг
бошланиш қисми феълнинг шахссиз шакли II etait ва миқдорни англатувчи
une fois сўзи орқали берилади.
Ўзбек халқ эртакларида "Бир бор экан, бир йўқ экан "ифодасидан сўнг
"Бир подшо бўлган экан” дейилса, француз халқ эртакларида "подшо "
сўзининг ўрнига қирол - un Roi ёки қиролича - une Reine сўзлари кўлланади.
Умуман айтганда, француз ва ўзбек халқ эртаклари бошлама формуласи бир-
бирига мостушса-да, лекин турли хил лисоний воситалар билан келиши
кузатилади.
Ўзбек халқ эртагининг бошлама қисми француз эртагидан қуйидаги
мотивлари орқали фарқ қилади. Биринчидан, темпораллик маъносининг
ифодаланиши билан: Бир замонда, ўтган замонда, қадим замонда, бугунги
замонда, замонларнинг замонида, бир неча юз асрлар илгари, узоқ
замонларда... каби . Иккинчидан, ўзбек халқ эртаги бошламасида миқдорни
англатувчи "Бир" сирли рақами ёки лексемасининг маҳсулдор қўлланиши
билан: Бир бор экан, бир йўқ экан, қадим замонда бир подшо (деҳқон, фолчи,
бой) бўлган экан, кунлардан бир кун, бир куни, бир мерган, бир деҳқон, бир
ўспирин йигит, бир тентак, бир чол билан кампир каби.
Юқоридаги лисоний бирликлардан кўринадики, ўзбек эртак жанрида
"бир" лексемасининг қўлланиш даражаси юқори. Бунга сабаб, халқ
эртакларининг бошланмасида кириш сўз "бир" лексеманинг такрор-такрор
қўлланиши мазкур лисоний бирикманинг ўрни ва вазифасига кўра турли хил
маъноларни, жумладан, кўплик, инкор, таъкидлаш, темпораллик каби
семаларни ифодалаб келишидир. Бу эса "бир" лексемасининг синтактик
бирлик билан узвий қўлланиши, ушбу сўзнинг семантик хусусияти ўша
лисоний бирликларни билдирган семаларга дахлдор эканлигини билдиради.
37
Д. Ўринбоеванинг таъкидлашича, фольклор асарлари тилида "бир"
лексемасининг жуда кенг маъно нозикликлари мавжуд бўлиб, унинг ифода ва
вазифа семалари боғлиқ қуршовда юзага чиқади". Муаллиф "бир" лексемаси
билан боғлиқ 13 та сема борлигини аниқлаган (Ўринбоева, 2010, 86 - 87).
Do'stlaringiz bilan baham: |