Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Кутиладиган натижа: Дарсда ҳаммани фаоллаштириш, янги фанга 
секин-аста билан олиб кириш, ҳар бир талабада ўзининг мустақил фикрини 
ифода эта олишга эришиш. Бу технологияни қўллаш орқали дарснинг
мақсади ва мазмунига бакалаврларнинг ўзлари тезроқ етиб келадилар ва 
келгуси фаолиятларида нималарга эътибор бериш лозимлигини ўзлари 
англайдилар. 
 
 

---

133 
1. «Меҳнат унумдорлиги» ва «меҳнат самарадорлиги» ҳақида 
тушунча 
 
Меҳнат фаолиятининг мақсади бирор натижага эришишдан, 
масалан, маҳсулот ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишдан иборатдир. 
Ҳар қандай ходим ёки ходимлар гуруҳи учун натижа самарадорлиги, яъни 
вақт бирлиги – соат, кун, йил мобайнида ишлаб чиқарилган маҳсулот, 
кўрсатилган хизмат миқдори муҳим аҳамиятга эга. Бу натижа қанчалик 
юқори бўлса, унинг бирлигига сарфланган харажат, шу жумладан, хона, 
бино учун ижара ҳақи электр қувватидан фойдаланиш ҳақи ва шу кабилар 
шунчалик камроқ бўлади. Бинобарин, меҳнат унумдорлиги юқори, 
маҳсулот ҳажми кўпроқ бўлса, унинг харажатлари камроқ бўлади. Меҳнат 
самародорлиги маҳсулдорлиги меҳнат кўрсаткичи билан ўлчанади. 
Меҳнат унумдорлиги – ходимлар меҳнат фаолиятининг иқтисодий 
самарадорлиги кўрсаткичидир. У ишлаб чиқарилган маҳсулот ёки 
кўрсатилган хизматлар миқдорининг меҳнат харажатларига нисбатан, яъни 
меҳнат харажатлари бирлиги ҳисобига ишлаб чиқарилган маҳсулот билан 
белгиланади. Жамиятнинг ривожланиши ва унинг барча аъзолари 
фаровонлиги даражаси меҳнат унумдорлиги даражаси ва унинг ўсишига 
боғлиқдир. Бундан ташқари, меҳнат унумдорлиги даражаси ишлаб 
чиқариш усулини ҳам, ҳатто ижтимоий - сиёсий тузумнинг ўзини ҳам 
белгилаб беради.
Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи меҳнат самарадорлиги ва 
натижадорлигининг барча жиҳатларини акс эттирмайди. Масалан, у 
меҳнат сифатини ҳисобга олмайди, бундан ташқари, меҳнат ресурсларидан 
оқилона фойдаланиш зарурлигини ифодаламайди. «Меҳнат унумдорлиги» 
тушунчасига ўз аҳамияти жиҳатидан яқин, лекин мазмунан янада кенгроқ 
бўлган тушунча «меҳнат самарадорлиги» тушунчасидир. Меҳнат 
самарадорлиги энг кам меҳнат харажатлари билан юқори меҳнат 
натижадорлигига эришиш даражасини ифодалайди. Меҳнат самарадорлиги 
меҳнат унумдорлигидан фарқли ўлароқ, фақат меҳнатнинг миқдор 
кўрсаткичларини эмас, шу билан бирга сифат натижаларини ҳам 
ифодалайди. Меҳнат самарадорлиги кўрсаткичининг яна бир муҳим 
устунлиги унда меҳнат ресурсларини тежашнинг акс этишидир.