Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Аҳолининг 
натурал 
даромадлари 
- 
қишлоқ 
хўжалиги 
маҳсулотларининг 
барча 
тушумлари: 
деҳқончилик, 
чорвачилик, 
паррандачилик маҳсулотлари, боғ-қўрғон, сабзавот-полиз экинлари 
участкаси, шахсий томорқа, табиат инъомларидан шахсий, оилавий 
эҳтиёжлар учун тайёрланадиган маҳсулотлар каби тушумлардан иборат. 
Пул ва натурал даромадларнинг нисбати тез-тез ўзгариб туради, 
аммо пул шакли кўпроқ тарқалган. Одатда, аҳолининг камбағал 
қатламларида натурал даромадлар ҳиссаси юқори бўлади. Иқтисодий 
вазият ёмонлашган даврда натурал даромадлар салмоғи ошиб кетади, 
жамоа хўжаликлари деҳқонларида натурал даромадлар ҳиссаси саноат 
ишчилари натурал даромадлари ҳиссасига нисбатан доимо юқори бўлади, 
буни бюджет тадқиқотлари ҳам тасдиқлайди. 
Даромадларнинг бир қисми моддий фаровонликни таъминлашга, 
бошқа қисми хизматлардан фойдаланиш учун сарфланади. Эҳтиёжлар 
таркибига пул даромадларининг ошишигина эмас, балки аҳоли 
таркибининг ўзгариши, унинг илмий-маданий савияси ўсиши ҳам таъсир 
этади. 
Даромадлар номинал, ихтиёрдаги ва реал даромадларга ажратилади. 
Номинал даромадлар солиқ, нархларни ҳисобга олмаган ҳолдаги пул 
даромадлари миқдорини тавсифлайди. Ихтиёрдаги даромадлар – бу, солиқ 
ва бошқа мажбурий тўловлар ҳисобдан чиқарилгандан кейин қолган 
номинал даромадлардир. Демак, улар аҳолининг жамғариш ва 
эҳтиёжларини қондириш учун фойдаланадиган маблағларини ўз ичига 
олади. Реал Ихтиёрдаги Даромадлар тарифлар, баҳолар индексини ҳисобга 
олган ҳолда ҳисобланади ва номинал даромадларнинг реал харид 
қобилиятини кўрсатади. Реал ихтиёрдаги даромадлар қуйидагича 
ҳисобланади: 
 
РИД қ (НД-СТ)*J
пхк 
 
Бунда: НД – номинал даромадлар (сўм); 
СТ – солиқлар, мажбурий тўловлар (сўм); 
J
пхк
– «пулнинг харид қобилияти индекси» (нархлар индексига 
тескари курсаткич). 

---

91 
Иш ҳақи, тадбиркорлик даромадлари, ижтимоий трансфертлар ва 
бошқалар пул даромадларининг асосий манбаларидир.