Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Турмуш даражаси кўрсаткичлари умумий ва хусусий турларга 
ажратилади. Умумий кўрсаткичларга 1)миллий даромад; 2)истеъмол 

---

85 
фонди (иқтисодиёт тармоқларининг бевосита истеъмолга йўналтирилган 
маҳсулотлари); 3)миллий бойликлар истеъмол фонди (тўпланган истеъмол 
мулклари – тураржойлар, маданий-маиший бинолар, буюмлар) 
кабиларнинг аҳоли жон бошига тўғри келадиган улуши киритилади. Бу 
кўрсаткичлар жамият ижтимоий-иқтисодий тараққиётининг умумий 
даражасини ифодалайди. 
Хусусий кўрсаткичлардан 1)истеъмол даражаси ва усуллари; 
2)меҳнат шароитлари; 3) тураржой таъминоти ва маиший қулайликлар; 
4)ижтимоий-маданий хизмат кўрсатиш даражаси; 5)болаларни тарбиялаш 
шароитлари; 6)ижтимоий таъминот ва бошқаларни келтириб ўтиш мумкин. 
Мазкур кўрсаткичлар ижтимоий тараққиёт билан боғлиқ, аммо аҳоли 
(меҳнаткашлар)нинг маълум гуруҳлари, ҳудуд ва бошқалар бўйича 
аниқлаштирилган. 
Иқтисодий кўрсаткичлар инсон ва жамият ҳаётининг иқтисодий 
жиҳатларини, эҳтиёжни қондиришнинг иқтисодий имкониятларини 
ифодалайди. Жамият иқтисодий тараққиёти ва ҳар бир инсоннинг 
фаровонлиги (номинал ва ҳақиқий даромадлар, иш билан бандлик ва 
бошқалар) 
даражасини 
акс 
эттирувчи 
кўрсаткичлар 
иқтисодий 
кўрсаткичлар сирасига киритилади. Бу кўрсаткичлар ишчи кучини 
(аҳолини) такрор ишлаб чиқариш билан узвий боғлиқ бўлиб, унинг 
иқтисодий асосларини очиб беради. Бу, айниқса, аҳоли даромадлари 
салмоғи ва уларни дифференциациялашда яққолроқ намоён бўлади. 
Ижтимоий-демографик кўрсаткичлар аҳолининг ёши, жинси, 
касбий-малакавий таркибини, ишчи кучини жисмоний такрор ишлаб 
чиқаришни ифодалайди. Улар ижтимоий кўрсаткичларда ўз аксини топади 
ва ижтимоий соҳа, умуман, иқтисодиёт тараққиёти билан мустаҳкам 
алоқада. Бу омиллар аҳолишуносликнинг табиий асослари, яъни аҳоли, 
унинг айрим гуруҳлари сонининг ўзгариши, умр кўриш даври ҳақида 
тасаввур ҳосил қилади. 
Кўрсаткичларнинг объектив ва субъектив турларга бўлиниши 
инсонлар ҳаёт фаолиятидаги ўзгаришларни асослаш зарурати билан 
изоҳланади. Объектив кўрсаткичлар объектив (иқтисодий, техник ва 
ҳоказо) базага эга бўлса, субъектив кўрсаткичлар аҳоли гуруҳлари ёки 
алоҳида шахсларнинг меҳнат, оилавий муносабатлар, даромадлар, иш, 
турмуш тарзи ва шу кабилардан қониқиши бўйича ҳисобга олинади.