Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

1-МАВЗУ. «МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ ВА СОЦИОЛОГИЯСИ» 
ФАНИНИНГ ПРЕДМЕТИ ВА МАЗМУНИ 2 соат 
1. «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» фанининг предмети, 
мақсади ва вазифалари
2. Меҳнат ҳақидаги асосий тушунчалар 
3. Меҳнатнинг инсон ва жамият ривожланишидаги ўрни 
4. Меҳнатнинг мазмуни, турлари ва меҳнат жараёни функциялари 
 
1. «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» фанининг предмети, 
мақсади ва вазифалари 
Меҳнат тў
ғ
рисидаги фаннинг юзага келиши ва ривожланиши 
инсоният тарихига бевосита таъсир кўрсатган назариялар билан бо
ғ
ланган, 
зеро улар инсоннинг энг муҳим, уни бошқа жонзотлардан фарқлайдиган 
моҳиятига, яъни табиат ашёларини онгли равишда ўзгартира бириб, 
уларни ўз талаб эҳтиёжларига мослаштира олишга тааллуқлидир. 
Амалий ҳаётда хилма-хил ижтимоий-меҳнат муносабатлари мавжуд 
бўлар экан, ундаги турли ижтимоий-иқтисодий ҳодисалар ва жараёнларни 
«Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» фани ўрганади. Шунинг учун ҳам 
«Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» - бу, меҳнат бозори фаолият 
кўрсатаётган даврда ижтимоий-иқтисодий жараёнларни тадқиқ қилишдир. 
Мазкур 
тушунчанинг 
кенгроқ 
таърифи 
қуйидагича: 
«Меҳнат 
иқтисодиёти ва социологияси» - бу, иш берувчи ва ёлланма 
ходимларнинг меҳнат жараёнида юзага келадиган иқтисодий ва 
ижтимоий муносабатларини ифода этадиган фандир. 
«Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» фан сифатида меҳнат 
муносабатлари соҳасидаги қонуниятларни, шу жумладан, моҳияти намоён 
бўлишининг ўзига хос шакллари, чунончи, иш билан бандлик, меҳнатни 
ташкил этиш, унга ҳақ тўлаш, унинг самарадорлиги каби шаклларини 
ўрганади. «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» иқтисодий фан 
сифатида жамиятдаги ўзаро мувофиқлик ва мослашув жараёнларини 
тушунтиради. «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» асосларини билиш 
мутахассисга 
рўй 
бераётган 
воқеа-ҳодисаларни 
ўрганишга 
абстракциялашган ҳолда ва асосли равишда ёндашиш, уларнинг 
характерлантирувчи кучларини тушунтириш ва аҳамиятини баҳолаш 
имконини беради. 
«Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси» фанининг предмети – 
меҳнат жараёнида турли омиллар — техникавий, ташкилий, кадрлар ёки 
бошқа характердаги омиллар таъсири остида қарор топадиган ижтимоий-
иқтисодий муносабатлардир. Бу фан меҳнат жараёнини, яъни 
ривожланишдаги, ҳаракатдаги фаолиятни ўрганади. Бундай ёндашув 
тасодифий нарсаларни чиқариб ташлаб, асосий эътиборни объектив ва 

---

9 
типик нарсаларга қаратиш, фанни янада чуқур ўрганиш учун меҳнат 
муносабатлари соҳасидаги тўғри дунёқарашни ифодалаш имконини 
яратади.