Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус профессионал таълимнинг

Ҳашаротларнинг озиқа занжири. Тарқалиши, популяция, ареал тўғрисида тушунча. Фитофаг ва энтомофагларнинг ўзаро алоқалари


Ҳашаротларнинг ривожланишида антропоген омиллар


Ҳашаротларни озиқланишига қараб таснифлаш ва уларни ўсимликларни зарарлаш типлари


Термитлар туркуми вакиллари
Termitlar turkumi (Isoptera). Bular asosan tropik qit’alarda ko’p tarqalgan, jamoa bo’lib yashovchi polimorf hasharotlardir. Bizning respublikamizni ayrim hududlarida uchraydi. Termitlarda boshi tanaga erkin prognatik o’rnashgan, oldingi ko’kragi katta emas, qanotlari pardasimon, hamma oyoqlari teng yuruvchi tipda tuzilgan, panjalari to’rt bo’g’imli, serkilari kalta, nimjon.
Ularning jamoasida yuz minglarcha (ba’zida millionlarcha) individlar bo’lib, har bir koloniyada bitta urg’ochi (ona termit), bir nechta erkak, nihoyatda ko’p “ishchi” va “askarcha” deb ataladigan, tuzilishi bilan farqlanadigan individlar yashaydi. “Ishchi” termitlarda, jinsiy organlari rivojlanmagan, kattaligi 8-12 mm. Boshi katta, mo’ylovi 20-25 bo’g’imli, og’iz apparati kemiruvchi, oyoqlari yaxshi rivojlangan. Bularning vazifasi erkak, urg’ochi va “askarcha” larni boqish, uy qurish va lichinkalarni boqib tarbiyalash.
“Askarcha” termitlarning boshi juda katta ustki jag’lari baquvvat. Bular himoya funksiyani bajaradi. Kattaligi 14-15 mm. “Ishchilar” ajratgan oziqa hisobiga yashaydi.
Erkak termitlar sirtdan “ishchi” lariga o’xshasa ham o’zicha ovqatlana olmaydi. Bular faqat ko’payish vazifasini o’tadi.
Urg’ochi yoki “ona termit” faqat “ishchi”larning parvarishi bilan yashaydigan. Urg’ochi, odatda, ishchisidan bir necha marta katta, nihoyatda serpusht bo’lishi bilan xarakterlidir. Urg’ochisi bir kecha kunduzda 1500-3000 tacha tuxum qo’ya oladi. Agar urg’ochisi o’lsa, maxsus tarbiyalangan lichinkalardan yetishgan yosh urg’ochi uning o’rnini egallaydi. Vaqt-vaqti bilan katta koloniyadan yetishgan qanotli erkak va urg’ochilar ajralib, yangi - yosh koloniya hosil qiladi. Termitlarning faqat jinsli individlari qanotli bo’ladi. Ammo jinsli individlardagi qanot ham uzoq turmaydi.
Termitlar tuproq ichida ba’zi tropik turlari esa yer yuzasida yoki daraxtlarda juda mukammal qurilgan uyalarda yashaydi. Ular yog’och, dag’al poyalar, ularning qoldiqlari, to’nkalar va hokazolar bilan oziqlanib, yovvoiy o’simliklarga, donli ekinlarga, yog’och imoratlarga, telegraf ustunlariga, mebel va kiyimkechaklarga katta zarar yetkazadi. Bizning respublikamizda Turkiston termiti- Acanthotermes turhestanicus
Vac. ma’lum. Bu termit dasht va sahrolarida qisman aholi yashaydigan yerlarda tarqalgan.