Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта-махсус таълим вазирлиги ҚЎҚон давлат педагогика институти

турли динлар, шу жумладан, ислом, христианлик, яҳудийлик динларини ниқоб 
қилиб олган ҳолда фаолият юритаётганларини кўриш мумкин.
Ақидапарастлик (араб. – «ақида» – «ишонч», «бирор нарсани иккинчисига 
боғлаш») муайян шароитда, бирон-бир ғояга қатъий ишониб, уни мутлақлаштириш 
асосида шаклланган қоида ва тартибларни шароит, ҳолат, вазиятни ҳисобга олмаган 
ҳолда, кўр-кўрона қўллаш ёки шунга уринишни англатади. У муайян қонун ва 
қоидалар таъсир доирасини сунъий кенгайтиришга уринишда ёрқин намоён бўлади.
Мутаассиблик (араб. – «ғулув кетиш», «чуқур кетиш») ўз фикр-мулоҳаза ва 
дунёқараши тўғрилигига ўта қаттиқ ишониб, бошқа диний эътиқодларга муросасиз 
муносабатда бўлишни англатади. Мутаассиблик барча даврларда турли дин ва 
йўналишлар орасида кескин низо ва тўқнашувлар келиб чиқишига сабаб бўлган.
Айни пайтда, дунёвий ва диний билимларнинг саёзлиги, соф диний 
тушунчаларнинг асл мазмунини билмаслик ҳам диний мутаассиблик ғояларнинг 
тарқалишига сабаб бўлиши мумкин. Бу жараённинг энг хатарли жиҳати динни 
сиёсийлаштириш воситасида ҳокимиятга интилиш, диндан одамлар орасига нифоқ 
солиш, қўпорувчилик ишларини амалга ошириш ва ғаразли манфаатларни рўёбга 
чиқаришда фойдаланишга уринишларда намоён бўлмоқда.
Демак, диний экстремизм келиб чиқишининг биринчи ва асосийси сабаби бу – 
мутаассиб фикр ва қарашларнинг пайдо бўлишидир. Мутаассиблик диний экстремизм ва 
терроризмга замин тайёрлайди. Шу ўрин қайд этиш жоизки, кўп манбаларда 
«ақидапарастлик» сўзи ҳозирги воқеликдан келиб чиқиб «мутаассиблик» сўзи билан 
алмаштирилган ҳолда истефода этилмоқда. 

---

Мутаассиблик ва ғулув Қуръони каримда муҳокама қилинган мавзулардан 
ҳисобланиб, унинг ҳар қандай кўриниши қатъий рад этилган. Жумладан, «Моида» 
сурасида шундай дейилади: 
«Эй, имон келтирганлар! Сизлар учун Аллоҳ ҳалол қилиб қўйган нарсаларни 
ҳаромга чиқармангиз ва ҳаддан ошмангиз! Зеро, Аллоҳ ҳаддан ошувчиларни ёқтирмайди» 
(Моида, 87).
Пайғамбаримиз (алайҳис-салом) ҳам ўзларининг қатор ҳадисларида диний 
масалаларда ҳаддан ошганлар нотўғри йўлда эканини кўп бор таъкидлаб, уларнинг 
аксарияти Аллоҳнинг ғазабига учраб, ҳалок бўлганини айтиб ўтганлар. Жумладан, Абу 
Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда: 
«Албатта, дин осонликдир. Ким 
динда чуқур кетса, у енгилади»,
дейилган (Имом Бухорий ривояти). Бошқа бир ҳадисда 
эса, Расулуллоҳ (алайҳис-салом) 
«Динда чуқур кетадиганлар ҳалок бўлди. Динда чуқур 
кетадиганлар ҳалок бўлди. Динда чуқур кетадиганлар ҳалок бўлди»
, (Имом Муслим 
ривояти) деб уч бора такрор айтганларининг ўзидан ҳам мутаассиблик ва ғулувнинг 
нақадар ёмон иллат эканини кўришимиз мумкин.