Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги омонов акром

16.2.Ҳисоб – китоб балансининг тўлов
балансидан фарқлари 
 
Ҳисоб – китоб баланси – мамлакатни бошқа давлатлар олдидаги 
мажбуриятлари ва талаблари ўртасидаги нисбат. Одатда ҳисоб – китоб 
баланси йилнинг охирига ёки бошига тузилади. 
Ҳисоб – китоб балансида мазкур мамлакатнинг бошқа давлатга берган 
кредитлари ва киритган инвестициялари, шунингдек, мазкур мамлакатни 
бошқа давлатлардан олган кредитлари ва уларнинг киритган инвестициялари 
акс эттирилади. 
Ҳисоб – китоб баланси бўйича қолдиқ сумма ушбу мамлакатнинг нетто 
кредитлар ёки қарздор сифатидаги позициясини англатади. 
Тўлов ва ҳисоб – китоб баланси таркибий тузилиши жиҳатидан бир – 
биридан фарқ қилмайди. Улар ўртасидаги фарқи шундаки, ҳисоб – китоб 
балансида мамлакатнинг хорижий давлатларга нисбатан мажбурияти ва 
талаблари, шунингдек, муддатида тўланмаган қарзлари акс эттирилади, тўлов 
балансида эса ҳақиқатда мамлакатдан чиқиб кетган ва келиб тушган валюта 
тушумлари ҳисобга олинади.
Тўлов ва ҳисоб –
 
китоб баланслари ўртасидаги фарқ ушбу 
мамлакатнинг 
халқаро 
кредит 
муносабатларининг 
ривожланганлик 
даражасини англатади. Бу мамлакатнинг мажбуриятлари ва талаблари 
ўртасидаги узилиш хисобидан вужудга келади. Бунга эса қатор ижтимоий – 
иқтисодий объектив ва субъектив сабаблар мавжуд. 
 

---

348 
 
16.3. Мамлакат тўлов балансига
таъсир этадиган омиллар 
 
Мамлакат тўлов баланси унинг ижтимоий – иқтисодий сиёсий 
ҳолатини, шунингдек, унинг ривожланиш даражасидан далолат берадиган 
халқаро кўрсаткичдир. 
Мамлакат тўлов балансига таъсир этадиган қатор омиллар мавжуд 
бўлиб, уларнинг асосийлари қуйидагилардан иборат: 
– мамлакатлар ўртасида иқтисодий ва сиёсий мавозанатнинг бузилиши; 
– иқтисодиётнинг тебранишини даврийлиги; 
– иқтисодиётни ҳаддан зиёд ҳарбийлаштириш ва ҳарбий харажатларни 
ортиб бориши; 
– капитал харакатини кенгайиши; 
– халқаро савдо ва фоиз бозорларида баҳоларнинг тебраниб туриши; 
– валюта – молиявий омиллар; 
– инфляция ва ишсизлик; 
– ва бошқалар.