Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

Ўқитувчилар учун услубий қўлланма 
Ҳозирги 
пайтда, 
афсуски, 
бошқарувнинг 
иқтисодий 
самарадорлигини аниқлаш муаммосига бир хил ёндашув ҳали йўқ. 
Адабиётларда бу муаммони ечишнинг 2 асосий йўналишини ажратиб 
кўрсатиш мумкин холос. 
Биринчиси шундан иборатки, бошқарув самарадорлиги мезони 
сифатида унинг миқдори (катталиги)ни олишади: 
,
Х
Н
С
б
ич
б

бу ерда 
б
С
– бошқарув самарадорлиги; 
ич
Н
– ишлаб чиқариш тизимининг умумий фаолияти натижаси; 
б
Х
– бошқарув ҳаражатлари. 
Иккинчи йўналиш иши бўйича бошқарув самарадорлиги 
б
С
ни 
топиш учун бевосита бошқарув аппарати фаолияти (натижавий) 
бўлган 
ич
Н
ни бошқарув ҳаражати 
б
Х
га ёки солиштирма бошқарув 
ҳаражати ўзига солиштириб ҳисобланади. 
Ташкилотни бошқаришнинг иқтисодий самарадорлигини 
аниқлаш қуйидаги кетма-кетликдан иборат: 
1. Бошқаришга кетган солиштирма ҳаражатни топиш орқали 
бошқарув тизимининг тежамлилиги аниқланади: 
.
100
К
М
К
АФ
Х
Т
2
б
1
б
б
б





2. Ишлаб чиқариш самарадорлиги (меҳнат унумдорлиги, шартли 
соф маҳсулот орқали ҳисобланган): 
,
Н
М
С
ич
с
ич

3. Бошқарув тизими самарадорлиги : 
,
С
Т
С
ич
б
б

бу ерда 
б
Т
– бошқарув тизимининг тежамлилиги; 
ич
С
– ишлаб чиқариш самарадорлиги; 

---

227 
с
М
– соф маҳсулот; 
б
М
– шаклланаётган айланма маблағлар баҳоси 
1
К
– кооперация даражаси бўйича тўғрилаш коэффициенти; 
б
АФ
– асосий ишлаб чиқариш фондлари баҳоси. 
2
К
– ишлаб чиқариш тўпланиши даражасининг тўғрилаш 
коэффиценти. Қуйидаги формула билан топилади: 
,
М
М
К
2
х
1
х
1

бу ерда 
2
х
1
х
М
ва
М
– солиштирилаётган корхоналардаги маҳсулотлар 
умумий таннарҳидаги бирлашмалар томонидан етказиб бериладиган 
маҳсулотлар ҳиссаси. 
Ишлаб чиқариш тўпланиши бўйича тўғрилаш коэффиценти 
қуйидагича аниқланади: 
,
АФ
АФ
К
2
б
1
б
2

бу ерда 
2
б
1
б
АФ
ва
АФ
– солиштирилаётган ташкилотлардаги асосий 
фондлар баҳоси. 
Талабалар томонидан бошқарув тизими самарадорлиги 
б
С
ҳисоблангандан кейин уларни 
б
Т
ва 
ич
С
орасидаги боғлиқлик ҳақида 
мантиқий 
фикрлашга 
ундаш 
лозим. 
Солиштирилаётган 
ташкилотларни таққослаб, бундан келиб чиққанда, 
б
С
кўрсаткичи 
қанча кам бўлса, бошқарув тизими самарадорлиги шунча юқори 
бўлади, чунки бошқарув ҳаражатлари қанча кам бўлиб, меҳнат 
унумдорлиги юқори бўлса, ишлаб чиқариш тежамкор ва оқилона 
бўлади деган хулосага келинади.