Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги нтм

Синтетик счётлар хўжалик
маблағлари ва уларнинг
манбалари ҳақида умумий
ҳамда қиймат кўринишида
маълумотларни олиш
мақсадида ҳисоб
юритишга мўлжалланган.
Аналитик счётлар маълу-
мотлари хўжалик маблағ-
лари ва уларнинг
манбаларини нафақат пул
(қиймат), балки натура
ҳамда вақт (меҳнат)
ўлчов бирликларида
ҳам ҳисоб юритишга
мўлжаллангандир.

4.4. Иккиёқлама ёзув ва унинг асосланиши.

Жамиятда иккиёқлама ёзувнинг пайдо бўлиши бухгалтерия ҳисоби ривожланишига асос бўлган. XIII—XIV асрларда иккиёқлама ёзув тизими пайдо бўлди ва Шимолий Италиянинг бир неча савдо марказларида ундан фойдаланила бошланди. Топилган ягона қўлёзмаларга кўра иккиёқлама ёзув 1340- йили пайдо бўлган.
Яна бошқа манбаларга кўра бундан ҳам олдинроқ Франциянинг Шампан вилояти савдо фирмаларида (1299—1300) иккиёқлама ёзувдан фойдаланилган. Унинг асосчиси Италияда яшаган француз монархи Луко Пачоли ҳисобланади. У ўзининг улкан иши ҳисобланган «Счёт ва ёзувлар тўғрисида рисола» номли асарида (1494- йил) ҳисоб ёзувлари бўйича тушунчани очиб берди. Ҳозирда ҳам бу китоб жуда долзарб ҳисобланади
Счётлар боғланишининг бухгалтерия ҳисоби
ёзувларида акс эттирилишига «Иккиёқлама ёзув»
(бухгалтерия проводкаси) деб айтилади.
Хўжалик юритувчи субъектларда содир
бўлаётган жараёнларга тегишли суммалар
бухгалтерия ҳисоби ёзувларида энг камида
иккита счётга ёзилади, албатта бир
счётнинг дебетига, иккинчи счётнинг кредитига.
Масалан: ҳисоб-китоб счётидан кассага нақд пул олиниши (20 000 сўм)
Д-т 5110 К-т Д-т 5010 К-т
Бош қолдиқ
Бош қолдиқ
20 000

4.5. Oбoрoт вeдoмoст (aйлaнмa қaйднoмa)лaрини тузиш. Улaрнинг турлaри, шaкли вa тузиш тaртиби

Счётлар рақами	Счётларнинг номи	Бошланғич қолдиқ (сўмда)		Счётларнинг обороти (сўмда)		Охирги қолдиқ (сўмда)
		ДТ	КТ	ДТ	КТ	ДТ	КТ

Синтетик счётларда маълумотлар умумлаштирилиб, фақат пул кўрсаткичида ифодаланади. Синтетик ҳисоб, синтетик счётлари айланма ведо­мостлари қуйидагича шаклда бўлади:

Объект номи	Баҳоси	Бошланич қолдиқ		Кирим		Чиқим		Охирги қолдиқ
		Сони	Сумма	Сони	Сумма	Сони	Сумма	Сони	Сумма

Аналитик счётларда эса натура ва бошқа ўлчов бирликлари қўлланилиши улар шаклини қуйидаги кўринишда бўлишини тақозо этади: