Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Низомий номидаги

3-топшириқ. Кейс топшириқлари бўйича муаммони ечиш йўлларини топинг.
1-кейс
Кейс баёни; Раъно эрталаб ишга шошаётганлиги сабабли қизи Гулбонуга нонушта тайёрлашни буюрди. Гулбону билмаган ҳолатда иссиқ чойнакни ушлаб олди. Қўрққанидан чинқириб қўлини тортиб олди ва онасидан қизиқиб сўради, ойижон нима учун одамнинг қўли иссиқ чойнакни ушлаганда оғрийди деб сўради. Сиз ушбу жараённи қандай изоҳлайсиз?
Кейс саволлари;

1. 
   Одам териси қандай тузилишга эга? Javob: Odam T.si 3 qavatdan — epidermis (epitelial qavat), oʻrta qavat — xususiy teri qavati (derma) va teri osti yogʻ qavati (kletchatka)dan tarkib topgan (rayem). Epidermisning uzi bazal qavat, tikansimon qavat, donador qavat, yaltiroq va muguz (shox) qavatdan iborat. T.ning ustki muguz qavati juda chuqur joylashgan hujayralardan shakllanadi; unda koʻp nerv tolalari bor. Bu qavat issiqsovuq va tashqi muhitning barcha taʼsirotlariga ancha chidamli, u shikastlanmagan boʻlsa, kasallik qoʻzgʻatuvchisini oʻtkazmaydi. Uning ust qismi bilinarbilinmas qipiqlanib, koʻchib turadi, pust tashlaydi (fiziologik pust tashlash). Xususiy teri qavati, asosan, pishiq biriktiruvchi toʻqima va asosiy moddalardan tashkil topgan boʻlib, unda qon va limfa tomirlari, nerv tolalari, yogʻ va ter bezlari, shuningdek, soch va tirnoq ildizlari joylashgan. Yogʻ bezlari yuzda, bosh, koʻkrak va yelkada koʻp boʻladi; ular oʻzidan tarkibida yogʻ kislota, oqsil, xolesterin va gormonal yogʻsimon moddalar ajratib chiqaradi, bu T. ustini moylab turadi, elastikligini oshiradi, uni terlab shilinishdan saqlaydi. Yogʻ bilan ter qoʻshilib, T. ustida kislotali muhit hosil qiladi va T.da yiringli kasalliklarni vujudga keltiradigan mikroblarni oʻldiradi. Yogʻ bezlarining ishi maʼlum darajada endokrin sistema faoliyatiga ham bogʻliq. T. notoʻgʻri parvarish qilinsa, u yupqalashib, quruqshab qoladi, mayda ajin tushadi, shoʻralaydi, qizil dogʻlar paydo boʻladi. T.dagi qon va limfa tomirlari bir-biri bilan chalkashib toʻr hosil qilib, terining normal oziqlanishini taʼminlaydi. T.da nerv chigali va nerv tomirlari koʻp. Shular yordamida kishi ogʻriqni, issiqsovuqni, turli kimyoviy taʼsirotlarni, shuningdek, bosimni sezadi. Ayniqsa, barmoqlar, burun uchi, kaft va orqadagi oʻrta chiziq sohasi terisi sezgir boʻladi.
   
2. 
   Рецепторлар терида вазифа бажаради? Javob: Retseptorlarning asosiy vazifasi sezish hisoblanadi.
   
3. 
   Нима учун Гулбонунинг қўли оғриди? Javob:
   
4. 
   Гулбону иссиқ чойнакни ушлаб олгач, нега тезликда қўлини тортиб олди? Javob: odam terisida turli ta’sirlarni qabul qiluvchi retseptorlar joylashgan. Issiqlikni sezuvchi retseptorlar nerv tolalar orqali bosh miyyaga nerv impulslariga olib borganligi sababli Gulbahor qo’lini tezlikda ko’tarib oldi.
   

Манба: Маъруза матнини “Сезги органларининг ёш хусусиятлари ва гигиенаси” мавуси, Қ.Садиков, С.Х.Арипова, Г.А.Шахмурова Ёш физиологияси ва гигиенаси дарслиги 2009 йил.
Кейс тахлили: Одам терисида турли таъсиротларни қабул қилувчи рецепторлар жойлашган. Иссиқни сезувчи рецепторлар нерв толалари орқали бош мияга нерв импульсларини олиб борганлиги сабабли Гулбону қўлини тезликда тортиб олди.