Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
 
 

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
154 
MATEMATIKANI O'QITISHDA KREAKTIV FIKRLASHNING 
PEDAGOGIK SHART – SHAROITLARI 
 
Yusupova A.K.- Farg'ona davlat universiteti, 
Arabboeva Z. - Farg'ona viloyati pedagog kadrlarni qayna tayyorlash va 
ularning malakasini oshirish mintaqaviy markazi
Hozirgi kunda pedagogika va psixologiya fanlari doirasida faoliyat olib 
borayotgan tadqiqotchilarning кreativlik , ijod va ijodkorlik muammolariga qiziqishi 
ortib bormoqda. Bu jarayon ta'lim tizimidagi namoyon bo'layotgan o'zgarishlar, 
shuningdek, jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, harbiy va siyosiy sohalaridagi global 
o'zgarishlariga bog'liq. 
O’zbekistonda ta’lim sohasidagi o’zgarishlar ,islohotlar joriy etilishi 
munosabati bilan o'quv jarayonida ijodkorlikni , kreativlikni rivojlantirish 
masalasini hal qilishda ijobiy o'zgarishlar rejalashtirilmoqda, chunki hozirgi zamon 
, jamiyat talabi insonning o'zgarishi, rivojlanishi, ijodkorligi va innovatsion fikrlash 
qobiliyati zamonaviy jamiyat uchun zarur deb hisoblaydigan tizimli faoliyatga 
asoslangan.
Davlat ta'lim standartlarida o'quvchilar tomonidan o'zlashtirish natijalariga 
qo'yiladigan talablar, olingan bilimlarni o'quv, o'quv-amaliy va o'quv-tadbiqiy 
vaziyatlarda qo'llash va o'zgartirish qobiliyatlarini o’stirishni ko’zda tutadi, bu esa 
ilmiy fikrlashni, kreativ fikrlashni shakllantirishga olib keladi. Bu jarajon esa asosiy 
ta'lim dasturini amalga oshirish tizimli faoliyatga asoslangan bo'lib, u quyidagilarni 
o'z ichiga oladi: 
- Axborot jamiyatining, innovatsion iqtisodiyotning talablariga javob 
beradigan shaxsiy fazilatlarni tarbiyalash va rivojlantirish, ta'lim mazmunining hal 
qiluvchi rolini e'tirof etish, o'quvchilarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishi 
maqsadlariga erishishda ta'lim faoliyatini va ta'lim hamkorligini tashkil etish; 
- O’quvchilarning individual yoshini, psixologik va fiziologik xususiyatlarini 
hisobga olgan holda; 

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
155 
-Ijodiy potentsial, kognitiv motivlar o'sishini, ta'lim shakllarini boyitishni 
ta'min-lovchi har bir o'quvchining individual rivojlanishi yo'llari. 
- Hamkorlik va proksimal rivojlanish.
Davlat ta’lim standartlarida o'quvchilarning individual yoshini, psixologik va 
fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda o'quv jarayonini tashkil etishqurishni, 
shuningdek o'qituvchilar va tengdoshlari bilan ta'lim hamkorligini tashkil etishni, 
individual ta'lim traektoriyasini qurishni belgilaydi. 
O’quvchilarda kreativ fikrlashni rivojlantirish uchun o'quv jarayonidagi 
fanlararo hamkorlik - turli xil fanlarni o'rganishda olingan bilim va ko'nikmalarni, 
global Internet va yangi kompyuter texnologiyalaridan foydalanishni talab qiladigan 
fanlararo hamkorlikdir juda zarur. 
Ijodiy tafakkurli bolalarni o'qitishning o'ziga xos xususiyatlarini 
o'rganayotgan ilg’or o’qutuvchilar fikrlariga ko’ra, ushbu amaliyot o'quv jarayonida 
ijodiy fikrlashni shakllantiradigan usul va texnologiyalardan foydalanib, kreativ 
fikrlash qobiliyatiga ega bolalarning imkoniyatlarini ochib beradigan, bu 
qobiliyatlarni 
rivojlantiradigan 
shart-sharoitlarni 
yaratish 
kerakligini 
ta’kidlamoqdalar. 
Kreativ fikrlash - bu shaxsiy echimlar, stereotiplar va tanish odatlardan 
chetga chiqish qobiliyatidir. Ko'pincha kreativlik va ijodkorlik, bizning 
ongimizning irratsional tomoni kuchga kiradigan joyda namoyon bo'ladi. Ijodiy 
echimlar aql-idrokka asoslangandir. 
Kreativ idrok - bu so'z bilan ifoda etib bo'lmaydigan murakkab sezgi. 
"Tafakkur mo'jizasini chindan ham anglash mumkinmi yoki yo'qligini bilmayman", 
deb yozgan edi buyuk olim Albert Eynshteyn. [3] 
Ba'zi odamlar faqat xavfli vaziyatlarda lahzali ijodiy tushunchalarga ega. 
Tanqidiy vaziyatlarda ijodiy ijodkorlikning porlashi yoqimli, yoqimli. Shuning 
uchun, unga qodir va unga intilgan odamlar ko'pincha ijodkorlikni uyg'otadigan 
ekstremal vaziyatlarni qo'zg'aydilar. 
Kreativlik - yuqori ijodkorlik, shuningdek, yuqori qobiliyat bu aqliy 
rivojlanishdagi, miyaning tuzilishidagi o'ziga xoslikdir. Dunyoda iqtidorlilar bolalar 

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
156 
ja’mi bolalarning taxminan 3-5 foizini tashkil etadi. Rus genetigi 
V.P.Efroimsonning fikricha bundaylar mingtadan bittasiga to'g'ri keladi va u 
milliondan bittasida to'g'ri kerakli darajada rivojlanadi va o'n milliondan bittasigina
daho bo'ladi. [8] Taniqli bolalar psixologi Viktoriya Yurkevichning ta'kidlashicha, 
innovatsion fikrlash qobiliyatiga ega bolalarning rivojlanishi uchun shart -sharoit 
yaratish erta yoshda zarur, chunki to'rt yoshdan boshlab bolada intellektual 
qobiliyatlarning 50 foizini, olti yoshdan boshlab esa 70 foizini va sakkiz yoshgacha 
– 90 % ni namoyon bo'ladi. [2] 
Psixologik va pedagogik sharoitlar - o'quvchilarning ijodiy tafakkurini 
rivojlantirishga qaratilgan o'quv va moddiy-fazoviy muhitning maqsadli ravishda 
ishlab chiqilgan o'zaro bog'liq va o'zaro bog'liq imkoniyatlari to'plami. 
Ta'lim” tushunchasi shaklning o'zgarishi, balki tarkibning o'zgarishi sifatida 
ikki ma'noda qo'llaniladi: 
1)
shaxsning shakllanishi uning rivojlanishi, jarayoni va natijasi (maqsadli 
ta'lim ta'siri ostida rivojlanayotgan shaxsda
2)
nima mavjud va nima bo'lishi mumkin) - psixologik yondashuv; 
3)
shaxsni 
yo'naltirilgan 
tarbiya 
sifatida 
shakllantirish 
(shaxsiyatni 
shakllantirishning vazifalari va usullarini aniqlash, ya'ni "shaxsda jamiyat nimani va 
qanday shakllantirishi kerak, shunda u jamiyat unga qo'yadigan ijtimoiy belgilangan 
talablarga javob berishi kerak") - pedagogik yondashuv. (Petrovskiy, Brushlinskiy, 
1986) 
Matematika darslarida o’quvchilarda kreativ fikrlash qobiliyanlarini ochish 
va ularni rivojlantirish uchun zarur bo’lgan psixologik –pedagogik shart –
sharoitlarni quyidagi tarkibiy bo’laklarga bo’lish mumkin : 
1. Tashqi sharoitlar
­
Iqtidorli o’quvchini ota va ona tomonidan to’g’ri tushunish va qo’llab -
quvvatlash; 
­
O’qutuvchi va sinfdoshlarining hayrihohligi; 
­
Maktab va sinfdagi ijodiy muhit; 
2. Ichki sharoitlar

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
157 
­
Maktabda maxsus sinfdlarni tashkil etish;
­
Matematika fani bo’yicha fan olimpiadalarini va ilmiy konferensiyalarni 
o’tkazish; 
­
Iqtidorli o’quvchiga individual yondashuvni amalga oshirish (mavzu 
bo’yicha qiyinlik darajasi yoqori bo’lgan topshiriqlar berish 
­
Iqtidorli o’quvchilar bilan matematika fani bo’yicha qiyinlashtirilgan 
mavzular va qiyinlik darajasi yuqori bo’lgan misol va masalalarni yechish uchun
darsdan tashqari mashg’ulotlar olib borish
­
Kompyuter texnologiyalaridan foydalanish 
­
Ijodiy xarakterdagi topshiriqlar (nostandart masala va misollar, tadqiqot 
ishlari );
­
Ijodiy xarakterdagi topshiriqlar (nostandart masala va misollar, tadqiqot 
ishlari ) ga, ularda ma’lum kamchiliklar bo’lsa ham yoqori baholash;
­
O’quvchida ijodiy ishlah ko’nikmalarini hosil qilish; 
­
Original, nostandart ishlarga urg’u berish.
­
Xulosa qilib aytganda nostandart muammolarni echish aqliy faoliyat 
usullarini tizimlashtirishga imkon beradi. 
Adabiyotlar 
1. Вертгеймер М. «Продуктивное мышление». М. 2003 г. 
2. Выготский Л.С. «Воображение и творчество в детском возрасте»: 
Психологический очерк М.:Просвещение, 1991