Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

 
BOSHLANG„ICH SINF KAR BOLALAR DIQQATINI 
RIVOJLANTIRISHNING SAMARALI YO„LLARI 
M.U. Xamidova TDPU kattao„qituvchisi,  
M. Jaloliddinova TDPU talabasi 
Diqqat va eslab qolish – bolalar tomonidan bilim va ko‗nikmalarini 
muvaffaqiyatli o‗zlashtirib olishni ta‘minlaydigan shartlaridan biri. Shuning uchun 
bolaning kattalar Bilan hissiy aloqasini rivojlantirish bilan birga o‗qitishning 
dastlabki davridanoq diqqat va eslab qolishni shakllantiruvchi mashg‗ulotlar (o‗yin 
va mashqlar) zarur.Ko‗rish diqqatini rivojlantirishda fazoda predmetlarni joyini 
o‗zgartirishi bo‗yicha o‗yinlar kata ahamiyatga ega. Joyini o‗zgartirish sekin, bolalar 
harakatini kuzata oladigan tarzda o‗tkazilishi lozim. Bunda qo‗g‗irchoq teatridan 
foydalanish mumkin. Masalan, bolalarga sichqon mushukdan qanday bekinishini 
ko‗rsatsa bo‗ladi Kechqurun «Soyalar teatri‖dan foydalanish mumkin. Bolalar 
predmetlarni ularning ko‗zlari oldida (o‗ngida) siljishini kuzatishni o‗rganib 
olganlaridan so‗ng bolaning ko‗zidan berkitilgan predmetlarini siljishga o‗tish 
42
ФиличеваТ.Б,Чевелева.Н.А,Чиркина.Г,В Основы логопедии -М .:Просвешение 1999-23.б. 

---

201 
mumkin. ―Ku-ku‖ o‗yini o‗tkaziladi: qo‗ng‗iroq avval shirma ustida ko‗rinadi, 
so‗ngra undan o‗ngda, yana shirma ustida, yana undan o‗ng tomonda ko‗rinadi 
(ekranda qo‗g‗irchoq bir yo‗lni takrorlaydi). Bolalar, uni kuzatib yuqorida, o‗ng 
tomonda paydo bo‗lishini kutishlari lozim. Ammo kar va zaif eshituvchi bolalarda 
unday bo‗lmaydi. Kar va zaif eshituvchi bolalar ekran ortidagi qo‗ng‗iroqning 
yo‗lini tasavvur qila olmaydilar, shuning uchun qo‗ng‗iroq bo‗lganidan keyin o‗sha 
tomonga qaratadilar. Bolalarda kuzatib turishga qiziqish uyg‗otish uchun ikkinchi-
uchinchi mashg‗ulotlarda bolalarda qo‗ng‗iroq hozir qaerda ko‗rishini ko‗rsatish 
so‗raladi. Bolalar ko‗rsatganlaridan so‗ng qo‗ng‗iroq ko‗rinadi va ularning 
taxminlarini tasdiqlaydi (yoki rad etadi). So‗ngra pedagog bolalarga qo‗ng‗iroqning 
ekran orqasida qanday harakat qilishini ko‗rsatadi. Buning uchun bolalar ekran 
orqasiga o‗tadilar. So‗ngra bolalar o‗z joylariga qaytadilar va o‗yin davom etadi. 
Kar va zaif eshituvchi bola maktabgacha tarbiya muassasasiga kelganda unda 
ixtiyoriy diqqat shakllanmagan bo‗ladi – u ongli ravishda o‗z irodasi bilan unga 
berilgan dastur materialni eslab qola olmaydi. Bu bola hech narsani eslab qolmaydi 
degani emas, bola ixtiyorsiz ravishda unga taassurot uyg‗otganlarini eslab qoladi. 
Ehtiyoriy eslab qolishni bolada o‗akllantirishi lozim. Buning uchun bolalar bilan esda 
saqlab qolish asta sekin murakkablashib boradigan didaktik o‗yinlar o‗tkaziladi.Biz 
tavsiya etayotgan usulda faqat diqqatni emas balki, nutqni ham rivojlantirish ko‗zda 
tutiladi. Bola qachonki buyumlarni nomini nomlasagina ularni diqqat bilan 
eshitsagina ularni yaxshi eslab qoladi.. Bilish faoliyatini rivojlantirish maktabgacha 
tarbiya, bilim muassasalari, psixologlari uchun odatiy va ko‗proq ishlab chiqilgan ish 
yo‗nalishi xisoblanadi. Bu faktning ob‘ektiv sabablari mavjud: maktabgacha tarbiya 
yoshidagi bolani bilish jarayonida xotira va diqqatda tubdan o‗zgarishlar yuz beradi. 
Bu jarayonda ixtiyorsizdan ixtiyoriyga aylanadi. Bu bola ongida esda olib qolish, 
ajratib olish ahamiyat berish kabi maqsad ajralib chiqib u ana shu maqsadga еtishish 
uchun faol intilishga o‗rganadi. Xotira inson shaxsini birligi va bir butunligini 
ta‘minlaydi. Diqqat esa shaxs uchun ma‘lum ahamiyatga ega bo‗lgan ob‘ekt ustida 
to‗planishdan iboratdir. Eshitishda nuqsoni bo‗lgan bolalar bolalarda esa diqqat 
sustligi yaxshi rivojlanmaganligi sababli diqqatini rivojlantirishda didaktik o‗yinlarni 
qo‗llash katta axmiyatga egaEshitishda nuqsoni bo‗lgan bolalar bolalar diqqatini 
rivojlantirishda didaktik o‗yinlarni qo‗llash ahamiyati isbotlandi xususan,diqqatni 
rivojlantirishga qaratilgan o‗yinlar voqelikning ma‘lum jihatlariga qarata diqqatni 
to‗plashga o‗rgatadi. (Diqqatni to‗plamasdan hech bir ishni bajarish mumkin emas). 
Bu o‗yinlar turkumi orqali maktabgacha yoshda bola diqqatining turg‗unligi, 
ko‗chuvchanligi, bo‗linuvchanligi kabi xususiyatlari shakllantiriladi. Quyida 
diqqatini rivojlantirishda qo‗llanadigan didaktik o‗yinlarni namunalar berildi:.