Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта-махсус таълим вазирлиги навоий кон-металлургия комбинати

Назорат учун саволлар:

1. 
   Этакусти кўчкиларини шакллантириш механизмини тушунтириб беринг.
   
2. 
   Этакли ва этакусти кўчкилари қандай ҳолларда юзага келади?
   
3. 
   Ағдармалар қияликлари оқоваларининг юзага келиб сабабларини, чўкиш ва эрозия деформацияларини тавсифлаб беринг.
   

Адабиётлар:

1.Астафьев Ю. П. и др. Управление состоянием массива горных пород при открытой разработке месторождений полезных ископаемых. – Киев – Донецк: Вища школа, 1986.-21 с.

2.Арсентьев А.И. и др. Устойчивость бортов и осушение карьеров.- М.: Недра, 1982.- 165 с.
3.Баклашов И. В. и др. Механические процессы в породных массивах.- М.: Недра, 1986.
4.Турчанинов И.А. и др. Основы механики горных пород.- Л.: Недра,1989.
8-Лекция
КАРЬЕРЛАР ВА АҒДАРМАЛАР БОРТЛАРИДА
МАССИВ ҲОЛАТИНИНГ ЙЎНАЛТИРИЛГАН ЎЗГАРИШИ


Режа:
1. Қияликлар турғунлигини бошқариш усуллари.
2. Кон ишларини манёврлаш.
3.Портлашлар зарарли ҳаракатининг карьернинг чегаравий контурига таъсирини пасайтириш.


1. Қияликлар турғунлигини бошқариш усуллари.
Конларни очиқ усулда қазиш технологиясини такомиллаштириш карьерлар чуқурлигини 500—700 м. ошириш имконини беради. Бундай карьерлар учун чегаравий контурдаги бортларнинг узоқ вақт давомидаги турғунлик масалалари хавфсизликни таъминлаш ва кон ишларини олиб бориш иқтисодий самарадорлиги нуқтаи назаридан муҳим аҳамиятга эга.
Очиқ кон ишларининг минимал ҳажмларини таъминловчи карьерлар бортлари қияликларининг максимал тик бурчаклари қўлланилаётган кон-транспорт ускуналарни ҳисобга олган ҳолда конструкторлаш орқали эришилади. Бироқ карьерларнинг геометрик параметрларини аниқлашга айнан конструкторлик нуқтаи назаридан ёндошиш одатда тоғ жинслари массивининг муҳандис-геологик шароитлари билан чегараланади.
Агар карьернинг конструктивн параметрлари алоҳида поғоналар ва бортларнинг турғунлик шартлари билан таъминланмаса, унда қияликлар бурчакларини пасайтириш ёки қияликларнинг ҳолатини бошқариш борасидаги махсус технологик ва муҳандислик услубларини қўллаган ҳолда массив ҳолатини йўналтирилган ҳолда ўзгартириш зарур (5.1-расм).
Қияликлар бурчакларини камайтириш очиқ усулда қазиш ишларидаги техник-иқтисодий кўрсатгичларнинг пасайишига олиб келади. Масалан, 400 м чуқурликдаги карьер борти қиялик бурчагининг 55 дан 45°гачакамайиши очиқ ҳажмини бир километрга чўзилган узунликка 40 млн. м³гача ошишига олиб келади (5.2-расм).
Қиялитклар ҳолатини бошқариш технологик усулларининг мақсади – поғоналар ва бортлар турғунлигининг бузилишига йўл қўймайдиган бундай усулдаги очиш ишларини, қазиш тизимларини, қўлланилаётган кон-транспорт типларини, БПИ ва карьер майдонларини қуритиш ишларини олиб бориш усулларини қидириб топишдан иборатдир.
Ишчи ва ноишчи бортлар ва поғоналарнинг ҳолатини бошқариш технологик усуллари комплексини қўллаш конни қазиш бўйича кон-техник ва муҳандис-технологик шароитларига ва ағдармаларнинг ҳосил бўлишига боғлиқ.
Қияликларни бошқаришнинг асосий технологик усулларига кон ишларини манёврлаш (ишлоа бериш навбатига риоя қилиш), карьер майдонини оқилона қазиш ва очиш, поғоналар ва бортлар параметрларини, кон ишлари фронтини илгари суриш йўналиши ва тезлигини ўзгартириш; поғоналарни махсус нишаблаш киради.