ТОҒ ЖИНСЛАРИНИ КИМЁВИЙ ТАРЗДА МУСТАҲКАМЛАШ УСУЛЛАРИ. Кон ишлари жараёнларинимеханизациялаш, фойдали қазилма лаҳимини тозалаш ва кон массиви ҳолатини бошқариш усуллари ва воситаларини такомиллаштириш, заиф, нотурғун жинсли массивларни самарали бошқаришни таъминлаш усуллари ва воситаларини ишлаб чиқиш заруратини назарда тутади.
Тозалаш забойлари ишлаган, тайёрлаш лаҳимлари забойларини кўчириш бўйича 15та жараён вақтда, яқин жойлашган кон ишлари участкаларининг ўзаро муносабатлари зоналарида жинсларнинг ва кўмир қатламларининг юқори ёрилиш соҳалари шаклланади. Вайрон бўлган, ўз-ўзидан қулаб кетган жинсларнинг бундай соҳалари табиий келиб чиқишга эга бўлиши мумкин. Кўмир-жинсли массивдаги кўчириладиган кон лаҳимининг забойи ўз йўлида турли хил, бироқ турғун жинсларни учратади. Сочилувчан, пластик жинсларда, сувланган ва вайроналар таъсир қилиш зоналарида турғунлик деярли йўқ.
Лаҳимлар атрофидаги массивнинг пасайтирилган турғунлиги шакллари ва намоён бўлишларининг турли-туманлиги, мураккаблиги, забой ва заиф жинслар зонасининг учрашадиган жойининг олдиндан истиқболини белгилашнинг имкони йўқлиги, амалга ошириш технологияси ва воситалари бўйича фарқ қиладиган массивни мустаҳкамлаш усулларини яратиш заруратини келтириб чиқарди.
Массивнинг заифлашган участ каларини мустаҳкамлаш бўйича барча усулларни қуйидагиларга ажратиш мумкин.
1. Кон-технологик вазиятнинг ўзгаришига таъсирининг тезлиги бўйича — тезкор ва профилактик.
Си ғдирувчан жинслар пат турғунлигининг зарарли таъсири билан курашишнинг тезкор ёки қисқа муддатли усуллари, асосан кон-техник вазиятнинг ўзгариши маҳаллий тусга эга бўлганда, яъни лаҳим участкаларини қамраб олганда ёки тизимли ҳисобланмаган ҳолларда кон лаҳимидаги технологик жараённи сақлаб қолишга йўналтирилган. Тезкор усуллар, уларни бир марталик қўллаш билан компнсацияланганига қараганда, юқори солиштирма қийматига эга бўлади, чунки улар амалга ошириладиган участкаларнинг ўлчамлари чегараланган.
Лаҳимнинг турғунлигини ошириш бўйича профилактик ёки узоқ муддатли усуллар, сиғдирувчан жинслар массивининг сезиларли участкаларини қамраб оладиган кон-техник вазият доимий равишда ўзгариб турганда кон лаҳимидаги технологик жараённи сақлаб туришга йўналтирилган. Профилактик узоқ муддатли тадбирларни бажариш зарурати узовқ вақт давомида ер ости лаҳими жинслар турғунлигининг паст боғланувчан зоналарида узоқ вақт давомида жойлаштириш давомида ушбу зоналар ер ости лаҳими кон массивининг сезиларли соҳаларини қамраб олади. Бундай усулларни шунингдек минтақавий деб аташ мумкин.
2. Турғунлиги пасайтирилган (юқори дарзланиш) соҳасининг юзага келиш сабабларига нисбатан эса: фаол ва пассив турларга бўлинади.
Фаол усуллар массивнинг паст турғунлиги участкаларида – барпо этилаётган кон лаҳимлари: юқори кон босимли атрофида, жинслар кўп яланғочланган участкаларда, кўмир қатламларининг четки қисмларида кучланишлар ва деформациялар майдонини техноген қайта тақсимлаш зоналарида юзага келадиган сабабларни бартараф этишга йўналтирилган.
Пассив усуллар, одатда барпо этилаётган кон лаҳимлари атрофида кучланишлар ва деформациялар майдонини техноген жиҳатдан қайта тақсимлаш зоналарининг юзага келиш оқибатлари билан курашишга йўналтириган.
3. Кон лаҳимлари ва лаҳим атрофида ҳосил қилинадиган жинсларни мустаҳкамлаш зонаси ва кон лаҳимларини мустаҳкамлаш ишлари шароитлари бўйича - қўшилган ва алоҳида иш режимларига ажратилади.
Мустаҳкамланган жинслар ва ҳосил қилинадиган зоналар ва кон лаҳимларини мустаҳкамлаш бўйича бирлашган иш режими ушбу икки маҳкамлаш турларининг физикавий ёки механикавий жиҳатдан ўзаро муносабатини назарда тутади. Бирлашган режим маҳкамлагични қўллаган ҳолда массивни самарали бошқариш талабларига кўпроқ мос келади.
Мустаҳкамланган жинслар ва ҳосил қилинадиган зоналар ва кон лаҳимларини мустаҳкамлаш бўйича алоҳида иш режими одатда ҳажмлари бўйича маҳаллий ва амалга оширилиши давомийлиги бўйича қисқа муддатли тезкор чораларни кўриш зарурати туғилганда рухсат этилади.
4. Мустаҳкамловчи қоришмалар жинсларининг ўзаро муносабатлари тамойиллари бўйича – қопламни полимер пленкалар билан инъекцион тарзда мустаҳкамлаш.
Ҳозирги вақтда тозалаш забойлари жинсларини илгарлиаб кетувчи кимёвий анкерлаш, синтетик қатронларни катта босим остида ҳайдаш усуллари ва бирлашган усулларэнг кўп тарқалган.Тозалаш ишлари талабларига қаттиқлашиш вақти 10 дақиқадан ортиқ бўлмаган таркиблар мос келади.
Кимёвий анкерлаш ус ули том жинсларини шпурларда (қудуқларда) кимёвий бириктирувчи таркиблар билан маҳкамланадиган анкерли стерженлар билананкерлашни намоён этади.
Босим остида қатронларни ҳайдаш жинслардаги қотиргичлар билан қатронларни инъекциялаш кўринишида амалга оширилади.
