Ўзбекистон Республикаси олий ва Ўрта махсус таълим Вазирлиги Наманган муҳандислик-қурилиш иститути

4-мавзу: Бинода содир бўладиган бузилиш ҳолатлари таҳлили

Режа
4.1. Бинога салбий таъсир кўрсатувчи омиллар таҳлили
4.2. Бино ва унинг конструкцияларида учрайдиган нуқсонлар, шикастланиш ва деформация ҳолатлари;
4.3. Бинонинг эксплуатация қилиш қоидаларини бузилиши ва уларнинг асоратлари;
4.4. Замин деформацияси туфайли содир бўладиган шикастланиш ва авария ҳолатлари.

4.1. Бинога салбий таъсир кўрсатувчи омиллар таҳлили

Биноларнинг меъёрий хизмат даврларининг ҳақиқий хизмат даврларига мос келмаслиги уларнинг эксплуатацион ишончлилиги масалаларини чуқурроқ ўрганишни талаб қилади. Бунинг учун бино конструкциясига салбий таъсир кўрсатувчи омилларни ўрганиш зарурдир.
Бу соҳада ўрганилган ишларнинг таҳлили, қурилиш конструкцияларида дефектлар, шикастланиш ва деформация ҳолатларининг пайдо бўлишига сабаб бўлувчи лойиҳалаш, қурилиш ва эксплуатация жараёнида йўл қуйиладиган хатоликлар, бундан ташқари табиий ва техноген омилларнинг таъсирлари натижаси эканлигини кўрсатади ва уларни шартли равишда А ва Б гуруҳ омилларга ажратиш мумкин.

1-расм. Бино ва иншоотларнинг эксплуатацион ишончлилигига таъсир кўрсатувчи омиллар.

А- табиий ва техноген омиллар.
Ўз навбатида “А” ташқи ва ички турларга бўлинади.
Ташқи омилларга: А₁- иқлим таъсири; А₂- динамик таъсирлар; А₃- таъсир қилувчи муҳит...ва ҳ.к.ларни;
Ички омилларга: А₄ - технологик (функционал) таъсирларни киритиш мумкин.
Б- субъектив омиллар.
Б₁- лойиҳалаш жараёнида; Б₂- конструкция ва материалларни завод шароитида тайёрлаш, транспортировка ва уларни сақлаш шароитида (дефектли элементлар); Б₃- қурилиш жараёнида; Б₄- эксплуатация босқичида йўл қуйиладиган хатоликлар.
Бу омилларнинг турлари ва уларнинг таъсири шунчалик хилма-хилки, эксплуатация жараёнида бино конструкциясининг жисмоний емирилишига олиб келувчи бундай сабабларнинг барчасини бир вақтнинг ўзида аниқлаш ёки ҳисобга олиш мураккаб вазифадир.
Бино конструкцияларининг муддатидан олдин ишдан чиқишига олиб келувчи юқорида санаб ўтилган “А” ва “Б” омилларни қисқача қуйидагича таърифлаш мумкин.
Иқлимий (А₁),
бу ерда А₁₁- ҳарорат; А₁₂- намлик; А₁₃- қуёш радиацияси; А₁₄- шамол ва ҳ.к.
Динамик таъсирлар (А₂),
бу ерда А₂₁- зилзила; А₂₂- техноген таъсирлар; А₂₃- турли хилдаги портлашлар таъсири ва ҳ.к.
Таъсир қилувчи муҳит (А₃),
бу ерда А₃₁- биологик; А₃₂- физик; А₃₃- кимёвий; А₃₄- физик-кимёвий ва ҳ.к.;
Технологик (функционал) (А₄),
бу ерда А₄₁- юклар (доимий, вақтинчалик, қисқа вақт таъсир қилувчи, махсус…); А₄₂- технологик жараёнлар (зарблар, вибрация, емирилиш…); А₄₃- технологик ҳароратнинг ўзгариши ва А₄₄- намлик (технологик жараён билан боғлиқ бўлган) ва ҳ.к.
Лойҳалаш босқичи (Б₁),
бу ерда - Б_11,12...n- лойиҳа пайтида лойиҳачининг нотўғри ечим қабул қилиши билан боғлиқ хатоликлар, юк ва таъсирлар, қурилиш конструкцияси ҳақида маълумотларнинг йўқлиги ёки етишмаслиги, аниқ ишлаб чиқариш ва эксплуатация шароитларини тўлиқ ҳисобга олмаслик, эксплуатация мобайнида баъзи қурилиш конструкцияларининг ҳақиқий емирилиши ва физик-механик таркиби ҳақида экспериментал маълумотларнинг йўқлиги, бинони, унинг конструктив қисмлари фаолиятини нотўғри моделлаштиришнинг ва бошқа кўпгина ноқула омилларни инобатга олмаслик.
Қурилиш конструкцияларини завод шароитида тайёрлаш, ташиш ва сақлаш босқичи (Б₂),
бу ерда Б_21,22...n – завод шароитида қурилиш конструкцияларини тайёрлаш жараёнида хом ашё ва материалларнинг сифатсизлиги назоратининг пастлиги, буюмларни тайёрлаш технологиясининг бузилиш ҳолатлари, бундан ташқари тайёр конструкцияларни транспортировкаси ва уларни сақлаш жараёнларидаги йўл қуйиладиган хатоликлар ва ҳ.к.