Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-технология институти “бухгалтерия ҳисоби ва аудит”

1-жадвал
Фуқаровий жавобгарликни суғурта қилишнинг ўзига хос хусусиятлари

т/р	Ўзига хос хусусиятлари	Мазмуни
1.	Суғурта объектининг хусусиятлари	Қонуний жавобгарликнинг иқисодий оқибатлари суғурта объекти сифатида бошқа тармоқлардаги объектлардан принципиал фарқланадилар: 1) суғурта объекти пуллик баҳога эга эмас, сабаби, суғурта қилинувчининг бошқа шахсларга етказилган зарарлар бўйича жавобгарлиги суғурта қилинади; 2) бу тоифа бирон-бир омиллар мустақил ва (шахсий суғурта иштирокчиси ёши, жинси ва б.)га боғлиқ эмас; 3) юридик-ҳуқуқий тоифага мансубдир ва 4) объектнинг тикланиши-қисмандир.
2.	Суғурта пулларини олувчилар	Фақат фуқаровий жавобгарликни суғурта қилиниши учун учинчи шахс-суғурта қилинувчининг қасддан бўлмаган ҳаракатлари туфайли зарар кўрган ва суғурта товонини олиш ҳуқуқига эга шахс қатнашади.
3.	Суғурта қилинувчиларнинг алоҳида ажратилган таркиби, контингенти	Бу хавфли объектлар (автомобиллар, ҳаво кемалари, нефтни қайта ишлаш ва кимёвий заводлардан ва ш.к.)дан фойдаланувчи юридик ва жисмоний шахслар бўлиб, ўз фаолиятлари давомида бошқа шахсларга зарар етказишларининг хавфи юқори ҳисобланади.
4.	Зарар тавсифи	Зарар ҳам моддий бойликларга, шу жумладан мулкий ҳуқуқлар бузилганида ҳам, ва номоддий бойликларга, шу жумладан шахс қадр-қимматига ҳам етказилиши мумкин.
5.	Зарар қопланишининг эквивалентлиги	Жабрланувчига зарар тўлиқ ҳажмда қопланади, яъни жавобгарлик қийматининг етказилган зарар миқдорига эквивалентлиги принципига риоя қилинади.
6.	Базавий атамалар спецификаси	Суғуртавий баҳоланиш, суғурта суммаси атамалари ва тўлиқ бўлмаган, қисман суғурта тушунчаси мавжуд эмас. “Суғурта суммаси” атамасининг ўрнига “жавобгарлик лимити” деган атама қўлланилади.
7.	Суғурта ҳодисаси юзага келишининг оқибатлари	1) суғурта ҳодисасининг ҳалокатли тарзда юзага келиши ҳам суғурта қилинувчи, ҳам суғурталовчи учун хосдир; 2) эҳтимолий зарарлар миқдори жуда катта бўлиши мумкин (масалан, экологик хавфлар суғурта қилинганида); 3) зарар етказилиши фактларини аниқлаш давомийлигининг суғурта муддатларидан чиқиб кетиши.

Шундай қилиб, жавобгарликни суғурта қилишнинг иқтисодий моҳияти суғурта қилинган шахснинг ҳаракати (ёки ҳаракатсизлиги) туфайли учинчи шахснинг соғлиғига ва ҳаётига, мулкига етказилган зарарни қоплашдан иборатдир. Жавобгарликни суғурта қилиш суғурта фаолиятининг мустақил соҳаси ҳисобланади ва маҳаллий суғурта бозори учун суғурталашнинг нисбатан янги тури деб эътирофланади.

Суғуртанинг ушбу турида суғурта объекти бўлиб суғурта қилинувчининг мулкий манфаатлари хизмат қилади. Суғурта қилинувчининг бу каби мулкий манфаатлари суғурта қилинувчиларнинг қонун бўйича жавобгарлиги (шартномавий эмас) ёки учинчи томон шахси ёки мулкига етказилган зарар бўйича шартномавий жавобгарлиги (шартномавий) юзага келиши билан боғлиқдир. Жавобгарликни суғурта қилишда суғурталовчининг жавобгарлиги бошланганлиги суғурта хавфи деб ҳисобланади. Бунда жавобгарлик суд органлари томонидан аниқланиши ёки зарар етказувчининг кўнгилли иқрори орқали белгиланиши мумкин. Мамлакатимиздаги бир қатор суғурта компаниялари суғурта ҳодисаси сифатида суғурталовчининг фақат суд органлари томонилан аниқланган жавобгарлигини тан оладилар.