Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик технология институти Сотволди Турсунов

Кураш чоралари-чанг қора куя уруғ орқали берилганлиги сабабли ғалла уруғчилигига катта аҳамият бериш керак. Элита уруғларини экиш, чанг қора куя билан 0,3 % дан ортиқ касалланган уруғликни Экишга тавсия этилмайди. Булардан ташқари уруғлик экиш олдидан Витавакс 200 фф 2,5 л.т, 6 фоизи Раксил 60 FS 0,4-0,5 л.т. Премис каби кимёвий воситалар чанг ва зарарсизлантирилиши керак. Бу эса фақатгина чанг ва қаттиқ қора куя билан зарарланишдан эмас, балки уруғликни моғор замбуруғлар таъсиридан ҳамда буғдой майсаларини илдиз чириш касаллигидан сақлайди.
Каттиқ қоракуя – Бу касалликни чақирувчи замбуруғ-Tilletia tritici Wint. Қора куя касаллигини буғдой сут пишиш ёки мум пишиш фазасида кузатиш мумкин, зарарланган буғдой бошоғи пастга эгилмайди.
Бошоқчи қипиқлари орасида дон ўрнида қоракуя ҳалтачалари ҳосил бўлиб, унинг ички қисми паразитни телиоспоралар билан тўлган бўлади.
Дон ҳосилини янчиб олиш вақтида қора куя ҳалтачалари ёрилиб телиоспоралар соғлом уруғлар қобиғига, хусусан уруғ чоки ва учки қисмида жойлашган тукчаларга (хохолок) ёпишиб қолади.
Уруғ қобиғига ёпишиб олган телиоспоралар ўсимликларни зарарлаш манбаи ҳисобланади. Шунингдек, уруғ ташишда ишлатилган инвентар ва транспорт воситаларига замбуруғни телиоспоралари ҳам касаллик тарқалишига манба бўлади. Адабий маълумотларга қараганда тупроққа тушган замбуруғ телиоспоралари тупроқдаги микроорганизмлар таъсиридан ўлади.
Телиоспоралар нисбий намлик 40-60 фоиз ва ҳаво ҳарорати 5-10⁰С бўлганда ўса бошлайди. Шу сабабдан кузги буғдой кеч экилганда бу касаллик билан кучли зарарланади. Уруғ экиш чуқурлигини меъёрдан юқори бўлиши ҳам бу касалликни кучайишига сабаб бўлади.
Кузги буғдой экилгандан кейин уруғдаги телиоспора ёрдамида ўсимлик майсаси зарарлангандан кейин ташқи белгиларсиз ўсимликни сут-мум пишиш фазасигача ўсимлик тўқималарига кириб боради.
Шаклланаётган буғдой донидаги озиқа моддаларни ўзлаштиради ва уруғ қобиғи ичида телиоспоралар билан тўлган қоракуя ҳалтачаларини ҳосил қилади.
Кураш чоралари – агротехника тадбирларини тўғри қўллаш, тупроққа яхши ишлов бериш, мақбул муддат ва меъёрларда ва мақбул чуқурликда экиш, тупроқ анализи асосида буғдойни органик минерал моддалар билан озиқлантириш қаттиқ қоракуя билан буғдой ўсимлигини зарарланиш даражасини пасайтиради. Уруғликни экиш олдидан чанг қоракуяга қарши тавсия этилган кимёвий воситалар билан ишлаш.