|
4.1-жадвал
Ғўза тунламининг Наманган вилояти Наманган туманида ғўзада ривожланиши
“Зардўст замин зилол” фермер хўжалиги, 2016 йил.
Дала-лаборатория кузатувлари
Кўрсаткичлар
|
Март
|
Апрел
|
Май
|
Июн
|
Июл
|
Август
|
Сентябр
|
Октябр
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
Ғўза тунлами (Helicoverpa armigera Hbn.)
|
Қишлаб чиққан шакли
|
Ғумбаги
|
|
Ғ)
|
Ғ)
|
Ғ)
|
Ғ)
|
Ғ)
|
Ғ)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Баҳорги авлод
|
Капалаги
|
|
|
|
|
+
|
+
|
(+)
|
+
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Тухуми
|
|
|
|
|
|
●
|
●
|
●
|
●
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Қурти
|
|
|
|
|
|
|
−
|
−
|
−
|
−
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ғумбаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ғ
|
Ғ
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
I-нчи ғўза авлоди
|
Капалаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+
|
+
|
+
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Тухуми
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
●
|
●
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Қурти
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
−
|
−
|
−
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ғумбаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ғ
|
Ғ
|
|
|
|
|
|
|
|
|
II
|
Капалаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+
|
+
|
|
|
|
|
|
|
|
Тухуми
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
●
|
●
|
|
|
|
|
|
|
|
Қурти
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
−
|
−
|
−
|
|
|
|
|
|
Ғумбаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ғ
|
Ғ
|
Ғ)
|
|
|
|
|
III
|
Капалаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+
|
+
|
|
|
|
|
Тухуми
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
●
|
●
|
|
|
|
|
Қурти
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
−
|
−
|
−
|
−
|
|
Ғумбаги
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Белгилар: + - капалак; • - туҳум; − - қурт; Ғ – ғумбак; ( ) – қийғос кўпайиши; ) – қишловдаги шакли;
- илмий-асосланган кураш муддатлари.
4.2-§ Электрокимёвий фаоллаштирилган сув асосида озиқлантирилган мум куяси қуртида кўпайтирилган браконни (Bracon hebetor Say) кўсак қурти (Helicoverpa armigera Hb) зараркунандасига қарши қўллаш ва биологик самарадорлигини аниқлаш
Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш имкониятларидан бири бу ўсимликларни зараркунанда ва касалликлардан биологик ҳимоя қилиш тизимини кенг ривожлантиришдир. Бу борада кейинги йилларда тобора кенг қўлланилаётган экологик ёндошув, ўсимликларни ҳимоялаш дастурларида кўпроқ биологик услубга кимёвий услубга нисбатан устуворлик берилиши, агротехник тадбирларнинг янада такомиллаштирилиши, умуман агроценозлардан зараркунанда организмлар авж олишини ўсимликларга иқтисодий зарар келтирмайдиган даражада бошқариб турилиши, атроф муҳит экологик мувозанатини таъминлашдек масалалар кун тартиби марказида турибди [139; 1–12-б.].
Ҳозирги вақтда қишлоқ хўжалиги экинлари зараркунандаларига қарши курашда асосан, кимёвий препаратлар юқори самара берсада, лекин бир қанча камчиликлардан ҳам ҳоли эмас. Жумладан, кимёвий препаратлар қўлланилганда атроф муҳит кучли зарарли моддалар билан зараланиши, айниқса, одамлар ва иссиққонли ҳайвонлар учун кучли салбий асоратлар қолдириши, экин майдонларидаги фойдали ҳашаротлар: ўсимликларни чанглатувчи ҳашаротлар кўплаб қирилиб кетишига сабаб бўлади. Булардан ташқари кимёвий препаратларни сурункали қўллаш кўпчилик зараркунандаларни мослашиб қолишига ва уларнинг миқдорини зараркунандаларга қарши янада оширишни тақозо қилади. Бу эса ўсимликларни ҳимоя қилишдаги сарф харажатларни кўпайтирибгина қолмай атроф муҳитда зараркунандаларни янада кўпайишига сабаб бўлади.
Шу нуқтаи назардан электрокимёвий фаоллаштирилган сув асосида озиқлантирилган катта мум куяси қуртида кўпайтирилган бракон (Bracon hebetor Say) ни дала шароитида кўсак қуртига қарши курашда қўллашни амалдаги усул асосида ишлаб чиқарилган бракон билан таққослаш ва биологик самарадорлигини ўрганиш муҳим. Чунки янги технология асосида кўпайтирилган бракон амалдаги ишлаб чиқарилган биомаҳсулотга нисбатан зараркунандани зарарлаши бўйича кам самарага эга бўлмаслиги лозим.
2016 йил давомида электрокимёвий фаоллаштирилган сув асосида озиқлантирилган мум куяси қуртларида биофабрикада кўпайтирилган браконни дала шароитида даслабки синаш учун тажрибалар Наманган вилоятининг Наманган тумани ҳудудида жойлашган эскидан суғориладиган унумдор тупроқли умумий пахта майдони 42,1 гектарга тенг бўлган “Зардўст Замин Зилол” фермер хўжалигида июл-октябр ойларида ўтказилди. Тажрибалар давомида талаб қилган агротехник тадбирлар ўз вақтида ўтказилиб турилди.
Тажриба учун умумий майдоннинг 6 гектарли кўсак қурти билан зарарланганиш эҳтимоли энг кўп бўлган қисми ажратиб олинди. Майдон 4 қисмга ажратилиб, ҳар бир қисм оралиғида 0,5 гектардан ҳимоя ҳудуди қолдирилди. Ажратилган майдоннинг биринчи қисмида (1-назорат варианти) ғўза тунламига қарши биологик ишлов берилмади. Иккинчи қисми (2-вариант) оддий водопровод суви асосида амалдаги усулда кўпайтирилган браконни биологик самарадорлигини ўрганиш учун, учинчи қисми (3-вариант) электрокимёвий фаоллаштирилган водопровод суви ЎҲҚИТИ рецепти бўйича кўпайтирилган браконни биологик самарадорлигини ўрганиш учун, тўртинчи қисми эса (4 вариант) электрокимёвий фаоллаштирилган водопровод суви асосида Х.Р.Мирзалиева рецепти бўйича кўпайтирилган браконни биологик самарадорлигини ўрганиш учун ажратилди. Кузатувлар ғўза шоналаш давридан бошлаб ҳар беш кун оралиғида шахмат усулида 1 м2 да 4 тупдан жами 25 м2 майдондаги 100 туп ўсимликда 4 такрорийликда олиб борилади.
Ишлов беришдан аввалги дастлабки текширувда 1 вариантда 100 туп ғўзадаги кўсак қурти сони 5,25 дона, 2 вариантда 5,0 дона, 3 вариантда 5,25 дона ва 4 вариантда эса 5,25 донани ташкил этди. Тажрибаларда 1 назорат вариантида биологик восита ишлатилмади. 2, 3 ва 4 вариантларда тегишли тартиб бўйича бир гектар ҳисобига 300, 500 ва 200 дона жами 1000 донадан бракон тарқатилди. Бракон тарқатилганидан сўнг барча вариантлардаги пахта майдонлари 3, 7 ва 10 кун оралиғида текширилиб, натижалар аниқланди. Унга кўра, 2 вариантда текширишнинг 3-кунида самарадорлик 25,0 % ни, 3 вариантда 23,8% ни, 4 вариантда эса 25,0% ни ташкил этди. Текширишнинг 7-кунида биологик самарадорлик 2 вариантда 35,0 % ни, 3 вариантда 38,0 ни, 4 вариантда 40,0% ни, текширишнинг якуни бўйича яъни 10-кунида биологик самарадорлик самарадорлик 2 вариантда 55,0 % ни, 3 вариантда 66,60 % ни ва 4 вариантда 60,0 % ни ташкил этди (4.2-жадвал).
Do'stlaringiz bilan baham: |
