Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Қаттиқлик. Қаттиқлик деб ашёнинг унга ўзидан қаттиқроқ ашё ботиши натижасида ҳосил булувчи маҳаллий деформацияга қаршилик кўрсатиш хусусятига айтилади. Минераллар ва табиий тош ашёларнинг қаттиқлиги 10 балли қаттиқлик қатори (Моос қатори) бўйича аниқланади. Моос қатори 10 та минералдан иборат бўлиб, уларнинг ҳар қайсиси ўзидан олдинги минерални чизади. Энг юмшоқ минерал тальк бўлиб қаттиқлик даражаси 1, энг қаттиқ минерал эса қаттиқлик даражаси 10 бўлган олмос (3.1-жадвал).
3.1-жадвал
Моос бўйича қаттиқлик қатори.

Ашёнинг номи	Абсалют қаттиқлик	Қаттиқлик кўрсатгичи	Қаттиқлик характеристикаси
Тальк (Mg3Si4O10(OH)2)	1	1	Тирноқ билан осонгина тирналади
Гипс (CaSO4·2H2O)	3	2	Тирноқ билан тирналади.
Кальцит (CaCO3)	9	3	Пўлат пичоқ билан осонгина тирналади.
Флюорит (CaF2)	21	4	Пўлат пичоқни бироз босиб юргизганда тирналади.
Апатит (Ca5(PO4)3(OH-, Cl-,F-))	48	5	Пўлат пичоқни қаттиқ босиб юргизганда тирналади.
Дала шпати (KAlSi3O8)	72	6	Шиша бир оз тирнайди.
Кварц (SiO2)	100	7	Шишани осонгина тирнайди.
Топаз (Al2SiO4(OH-,F-)2)	200	8	Шишани осонгина тирнайди
Корунд (Al2O3)	400	9	Шишани осонгина тирнайди
Алмаз (C)	1600	10	Шишани осонгина тирнайди

Синалаётган материалнинг қаттиқлиги унда из қолдирган ва ундан олдинги минералнинг қаттиқликлари орасидаги қийматга тенг.

Металлар, ёғоч, бетон ва пластмассаларнинг (ғовакли пластмассалардан ташқари) қаттиқлиги улардан тайёрланган намунага пўлат шарча, конус ёки пирамиданинг ботиш чуқурлиги бўйича, ёки улар ботирилганда қоладиган изнинг диаметрига қараб аниқланади. (Бринелл, Роквел, Шор усуллари)
Қаттиқлик даражаси қуйидаги формула билан аниқланади:

бунда НВ – қаттиқлик даражаси; Р – таъсир этган куч; F – шарга ботиши натижасида ҳосил бўлган чуқурчанинг юзаси
Ашёнинг қаттиқлиги унинг ёйилувчанлигига таъсир қилади.