Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

8. Портландцементнинг физик-механик хоссаларини аниқлаш

лаборатория ишларини бажаришга доир
Услубий кўрсатма

Минерал боғловчи моддалар кукунсимон бўлиб, сув билан аралаштирилганда пластик қоришма ҳосил бўлади ва физик-кимёвий жараёнлар натижасида суний тошсимон материалга айланади.

Боғловчи моддалар ичида ротландцемент ва унинг турлари қурилишда ишлатилиши бўйича жуда кенг тарқалгандир. Цемент қоришмасидан тайёрланган конструкцияларнинг мустаҳкамлиги фақат ҳаводагина эмас, балки сув ва нам шароитда ҳам ошаверади.
Цементнинг турларига қуйидагилар киради: портландцемент; тошқолли, гилтупроқли, рангли цементлар ва уларнинг хиллари; чўкмас, кенгаювчи ва зўриқувчан цементлар; махсус цементлар ва ҳоказо.
Мортландцемент муайян миқдордаги оҳактош ва гилтупроқлар аралашмасини 1450⁰С ҳароратда куйдириб олинган клинкерга туйиш жараёнида 3-5% гипс ва 15% гача гидравлик қўшимчалар қўшиб олинади.
Портландцемент 1824 йилда Е.Челиев (Россия) ва Ж.Аспдин (Англия) томонларидан яратилган. Цементнинг ихтиро қилиниши бетон хоссаларининг яхшиланишида, бинобарин, қурилиш техникасида янги давр очилишига олиб келди. Гидротехник иншоотлар қуриш зарурияти сувга чидамли боғловчи моддаларни излашни талаб этса, темир-бетон конструкцияларнинг қурилишда кенг ишлатилиши портландцементнинг янги, тез қотувчан, мустаҳкам турларини яратиш эҳтиёжини туғдирди. Цементнинг шўр сув таъсирида бузилиши аниқлангач, бу борадаги тадқиқотлар натижасида янги цемент тури – сулфатга чидамли портландцемент ихтиро қилинди.
Ўзбекистон олимларидан С.Тўхтахўжаев, И. Тошпў­ла­тов, Т.Отақўзиев, В.Нудельман­лар­нинг янги цемент турларини яратиш ва уларни ишлаб чиқариш технологиясини мукаммаллаштиришда ҳиссалари каттадир.
Бир қатор цементларнинг физик ва механик хоссаларини аниқлаш усуллари станндартлаштирилган. Цементнинг сифати ва хоссаларини техник шартлар ва ДАСТ талабларига кўра ҳар тамонлама синаш йўли билан аниқланади. Қулланмада келтирилган лаборатория ишларини 3-4 кишидан иборат гуруҳлар бажаради. Ишларни бошлашдан олдин талабалар ушбу мавзуга доир назарий, маъруза ва тавсия қилинган адабиётлар билан танишган бўлишлари керак. Ҳар бир талаба ьажарилган иш бўйичаалоҳида ҳисобот ёзади. Ишни ҳимоя қилиб баҳо (балл) олади.