Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

6. Гипс тошининг эгилишдаги ва сиқилишдаги мустаҳкамлигини аниқлаш

лаборатория ишларини бажаришга доир
Услубий кўрсатма


а) Эгилишдаги мустаҳкамлик чегарасини аниклаш
Гипс тошининг эгилишдаги ва сиқилишдаги мустаҳ­амлик чегарасини аниқлаш учун гипс хамиридан ўлчамлари 40х40х160 см бўлган учта намуна таёқчалар тайёрланади. Нормал қуюқликли гипс тайёрланади ва сўнгра олдиндан майдаланган металл қолипга (3-расм) солинади. Қолипга гипс хамири ҳамма жойида бир вақтда солинади. Қолипга солинган гипс хамирини зичлаш учун қолип 4-5 марта енгилгина кўтариб ташланади. Қотиш бошланиши билан қолип устидаги ортиқча гипс хамири пичоқ ёрдамида сидириб ташланади.
Гипсни сув билан аралаштирган вақтдан бошлаб 1 соат ўтгандан кейин намуналар қолипдан чиқарилади ва уларнинг бурчаклари ва қирраларида нуқсонлар бор-йўқлиги кўриб чиқилади.
Гипс қориштирилган вақтдан 2 соат ўтгандан кейин намуна таёқчаларни эгилишдаги мустаҳкамлиги МИИ-100 (4-расм) асбобида синаб кўрилади.
Намуна таёқчаларини синаш пайтида, намуналарни қолипда турган ҳолатидаги устки горизонтал томони МИИ-100 асбоби таянчларига тик (вертикал) қилиб ўрнатилади. Эгилишдаги мустаҳкамлик чегарасини 3 та намуна таёқчаларни синашдан олинган энг катта 2 та натижаларни ўртача арифметик қиймати билан ҳисобланади. Тажриба натижалари 2-жадвалга ёзилади.

3-расм. Таёқча шаклидаги намуналар тайёрланадиган колип

4-расм. Намуна таёқчаларни эгилишдаги мустаҳкамлик чегарасини аниқлайдиган асбоб МИИ-100.

2-жадвал

Тажриба №	МИИ-100 асбоби кўрсаткичи	Ўртача қиймати
1 2 3

Хулоса: эгилишдаги мустаҳкамлик чегараси бўйича гипс …………. маркасига тўғри келади.

Агарда намуна таёқчаларининг эгилищдаги мустаҳкамлиги гидравлик прессларда аниқланса, қуйидаги формула билан ҳисобланади.

Гипсли борловчиларнинг мустаҳкамлик кўрсаткичлари ДАСТ-23789-79 бўйича аниқланади. Гипсли боғловчилар­нинг мустаҳкамлик маркалари, эгилишдаги ва сиқилиш­даги мустаҳкамлик орқали ифодаланади.

Гипсли боғловчиларни маркалари 3-жадвалда берилган.
3-жадвал

Боғлов­чилар маркаси	Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси, Rс, кам бўлмаслиги керак, МПа	Эгилишдаги мустаҳкамлик чегараси, Rс, кам бўлмаслиги керак, МПа
Г-2	2	1,2
Г-3	3	1,8
Г-4	4	2,0
Г-5	5	2,5
Г-6	6	3,0
Г-7	7	3,5
Г-10	10	4,5
Г-13	13	5,5
Г-16	16	6,0
Г-19	19	6,5
Г-22	22	7,0
Г-25	25	8,0

б) Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегарасини аниқлаш
Эгилишда синашдан ҳосил бўлган намуна таёқчалари синашдаги мустаҳкамлик чегараси гидравлик прессларда синаб кўрилади. Ҳар бир намуна-таёқча бўлаклари металлдан тайёрланган махсус пластинкалар орасига қўйиб (5-расм) прессларда сиқилишга синаб кўрилади.
Пластинкаларнинг ўлчамлари 6-расмда кўрсатилган.