Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

2. Ўртача зичликни аниқлаш

Кўпгина қурилиш материалларининг ўртача зичлиги доимо уларнинг ҳақиқий зичлигидан кичик бўлиб, одатда уларнинг ўртача зичлиги 20 дан (иссиқсақлагич материаллар) 7650 кг/м³ гача (пўлат) бўлади. Қуйма қилиб олинган материаллар (шиша, металл, битум ва суюқ материаллар) нинг ўртача зичлиги амалда ҳақиқий зичлигига тенгдир.

Материалларнинг мустаҳкамлиги, иссиқ ўтказувчанлиги, иссиқлик сиғими ва бошқа физик ва механик хоссалари ўртача зичликга боғлиқдир. Ўртача зичлик материалларни ғоваклигини, масаасини, қурилиш конструкцияси ўлчамларини ва массаларини аниқлашда ғоят муҳим аҳамиятга эга.
Ўртача зичлик деб, материал массасини унинг табиий ҳолатдаги ҳажмга нисбатига айтилади ва қуйидаги формула орқали ифодаланади:
; г/см³, (кг/м³),
бу ерда m – материал массаси, г (кг).
V_T – маатериалнинг табиий ҳолатдаги ҳажми (материалдаги ғовакликлар билан биргалиқда), см³ (м³)
Ўртача зичликни аниқлаш материалнинг (намунанинг) шаклига боғлиқ бўлади. Материаллар тўғри геометрик шаклда, нотўғри геометрик шаклда ва сочилувчан ҳолатда бўлади.


2.1. Тўғри геометрик шаклдаги материалларнинг ўртача зичлигини аниқлаш

Олдиндан қуритилиб тайёрлаб қўйилган намуналар эксикатордан олиниб, аниқлиги 0,1 г қилиб техник тарозида тортилади. Унинг ўлчамлари ўлчов чизғичлари ёки штангенциркуль ёрдамида 0,1 мм аниқликгача ўлчанади (2-расм).

Параллепипеднинг ҳажми қуйидаги формуладан топилади:
V_p = Q_o’rtb_o’rth_o’rt
Цилиндрнинг ҳажми
,
бу ерда : а_o’rt – намуна қирраларининг ўртача ўлчами, см,
b_o’rt – цилиндрнинг ўртача диаметри, см,
h_o’rt – цилиндрнинг уртача баландлиги, см.
Материалнинг массаси ва ҳажми топилгандан кейин унинг ўртача зичлиги топилади ва натижалар 2- жадвалга ёзилади.
2-жадвал.
Ўртача зичликни аниқлаш

Тар­тиб №	Материал–нинг номи	Намуна ўлчамлари, см					Намуна массаси, г	Намуна ҳажми, см^3	Ўртача зич­лиги, г/см^3
		a	b	c	d	h
1 2 3 4