Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

 

---

67 
44-расм. Қалқонсимон ва қалқонсимон олд безларининг гормонлар 
ва уларнинг бажарадиган вазифалари
(А.В.Коробков, С.А.Чеснакова, 1987) 
Меъда ости бези
Меъда ости бези - 
pancreas 
-
нинг инкретор қисми - 
pars 
endocrina 
pancreaticus 
тўдалашиб жойлашган эпителий 
хўжайралардан, 
яъни 
Лангерганс 
оролчаларидан
ташкил топган. Бу оролчалар 
безнинг ташқи секрет қисмидан 
бириктирувчи тўқима пардаси 
орқали 
ажратилиб 
туради. 
Лангерганс оролчалари безнинг
45-расм. Меъда ости бези
барча қисмларида (айниқса дум қисмида) кўпроқ учрайди. Оролчалар 
катталиги 0,1-0,3 мм га тенг. Оролчаларнинг α- ва β-ҳужайралари тафовут 
қилинади. α-ҳужайралар 15-20 фоизни, β-ҳужайралар 70 фойизини ташкил 
этади. Инсулин β-ҳужайраларда синтезланади ва бевосита қонга ўтиб, 
организмда углевод алмашинувида иштирок қилади. 
Қизғиш-кулранг рангли, юпқа мураккаб трубкасимон шаклли меъда ости 
бези меъданинг орқа томонида, ўн икки бармоқ ичакнинг тагида жойлашган. 

---

68 
Меъда ости бези жуда юмшоқ ва бир неча алоҳида бўлмачалардан ташкил 
топган. Безнинг ҳамма элементлари - эндокрин ва экзокрин қисмлари, 
томирлари ва чиқарув йўллари асаб толалари билан қуюқ ўралган. Без 
тўқималарининг ўзида асаб толаларини ганглиялари жамланган. Меъда ости 
безининг бошчаси, танаси ва думчаси (талоқ бўлими) фарқланади. 
46-расм. Меъда ости безининг гормонлари ва уларнинг функцияси. 
Ички секреция безлари топографияси ва функцияси. 
 
Буйрак усти безлари 
Бу безларнинг пўстлоқ қисми: ташқи қават – коптокчали соҳа: ўрта 
қават – тутамли соҳа ва ички қават – тўрли соҳадан тузилган (47-расм). Бу 
безлар ўнг ва чап буйракларни устини қоплаб туради. Одамда безнинг 
узунлиги 30-60 мм ни ташкил қилади, оғирлиги 12-13 г га тенг. Каламушни 
буйрак усти безининг оғирлиги 40-50 мг га тенг. Буйрак усти безларининг 
гормонлари ва уларнинг функцияси 48-расмда келтирилган. 
Буйрак усти безини сирти фиброз капсула билан ўралган. Капсуланинг 
ўсимталари безни ички томонига йўналганлиги сабабли, без бир неча 
бўлакларга бўлинади. Безни кўндалангига кесиб қаралганда, унинг ташқи 
қисми сарғиш пўстлоқдан ва ички қисми қорамтир рангли мағиздан иборат 
эканлиги кўринади. Пўстлоқ ва мағиз қисмларининг тузилиши, ташкил 
топиши ва функцияси жиҳатидан бир-биридан кескин фарқ қилади. Пўстлоқ 
қисми липид ва холестеринга бой бўлиб, тузилиши бўйича уч зонага 
бўлинади. Мағиз қисми эса хромли тузлар ѐрдамида сариқ-қўнғир рангга 
бўялувчи хромафин элементлардан тузилган. У асаб толалари ва ганглиоз 
асаб (симпатик) ҳужайраларига жуда бой. 

---

69