Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат Архитектура-Қурилиш институти

Тажрибада ишлатиладиган намуналар. Буралишни синаш учун юпқа деворли трубасимон намунадан фойдаланиш яхши натижа беради., чунки бундай намунанинг кўндаланг кесимида ҳосил бўладиган кучланишлар деярли текис тақсимланган бўлади. Лекин бундай намуналар синов вақтида устиворлигини тезда йўқотиши мумкин. Шунинг учун улардан камроқ фойдаланилади. Одатда ГОСТ 3565-58 бўйича кам углеродли пўлатдан тайёрланадиган кўндаланг кесими яхлит цилиндрик намунадан фойдаланилади.

Тажрибада ишлатиладиган машина. Тажриба КМ-50-1 маркали машинада бажарилади. Бу машинада намунага 500 Нм гача буровчи момент таъсир эттириш мумкин. Электр моторидан келаётган айланма харакат 1 қутида жойлашган червякли узатма орқали винт 7 га берилади. Натижада, шу винтда махкамланган қўзғалувчан қисқич 5 нвмуна 4 ни бурайди.

Намунанинг иккинчи қўзғалмас қисқич 6 га махкамланади. Намунага таъсир қилаётган буровчи моментнинг қийматини кўрсатиб турувчи механизм 2 ёрдамида унинг қиймати кузатиб борилади. Намунага таъсир қилаётган буровчи момент билан унинг деформацияси орасидаги боғланишни ифодаловчи диаграмма барабан 3 да чизилади. Бу машинанинг умумий кўриниши 28-шаклда кўрсатилган.

Буралиш бурчагини ўлчаш учун ишлатиладиган асбоблар. Эластик деформация чегарасида, яъни кичик деформацияларни ўлчаш учун аниқлиги юқори бўлган асбоблардан фойдаланиш керак. Бундай асбоблар одатда намунанинг бевосита ўзига ўрнатилади. Шулардан айримларини қараймиз.

1. Кўзгули Мартенс торсиометри. Бу асбоб намуна 1 га бир-биридан l масофада ўрнатилган иккита кўзгу 2 дан иборат. Ҳар бир кўзгунинг қаршисига ундан R масофада алохида мосламада ўлчаш чизиғи 4 ва кузатиш трубкаси 3 ўрнатилади. Намуна буралганда унинг кўндаланг кесими кўзгу билан бирга бурчакка буралади. Физика қонунига кўра нурнинг тушиш бурчаги қайтиш бурчагига тенг. Шунинг учун
(5.5)
Деформация кичик бўлганлиги учун
(5.6)

деб олса ҳам бўлади, у ҳолда (5.7) Худди шундай йўл билан ҳам топилади. Ҳисобий узунлик l даги бир кўндаланг кесимнинг иккинчисига нисбатан буралиш бурчаги уларнинг фарқига тенг бўлади: (5.8)