Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

e
-
) 
йўқотса,
оксидланиш
дейилади, тескари жараён – 
қайтарилиш
дейилади. 
Масалан, 
темир икки оксидини
темир уч оксидига (
икки валентлик
 
темир 
уч валентлик темирга
)
ўзгариши электрон йўқотиш билан ўтади: 
Fe
2+

Fe
3+
+ 
e
-
Электронлар ҳам, водород атомлари ҳам муҳитда тўпланмайди. Улар 
бирор кимёвий бирикма томонидан акцептирланиши лозим. Ҳар қандай 
оксидланиш кетидан қайтарилиш бўлади. 
Биологик оксидланиш ва қайтарилиш реакцияларида водород 
ташувчилар бўлиб асосан икки пиридин нуклеотидлари (анаэроб 
дегидрогеназа коферментлари) – никотинамидадениндинуклеотид (НАД) ва 
никотинамидадениндинуклеотид 
фосфат 
(НАДФ) 
хизмат 
қилади.
Оксидлаётган субстратдан водородни олиб, улар қайтарилган формага ўтади 
(НАД.Н
2
ва НАДФ.Н
2
) ва водородни бошқа акцепторга ўтказади. НАД.Н
2
водородини асосан бижғишни оралиқ маҳсулотларига ёки нафас олиш 
занжирига беради, НАДФ.Н
2
микроорганизмлар ҳужайрасини таркибига 
кирувчи ҳар хил моддаларни биосинтезида иштирок этади. 
Микроорганизмлар 
томонидан 
олиб бориладиган 
жуда 
кўп 
оксидланиш-қайтарилиш реакциялар маълум. 

---

74 
Бижғиш. 
Бижғиш – оксидланиш ва қайтарилиш жараёни бўлиб, АТФ 
ҳосил бўлишига олиб келади. Бижғишда водородни донори ва акцептори 
ролини (ёки уларга тўғри келадиган электронларни) одатда бижғиш 
жараёнида ҳосил бўладиган органик бирикмалар ўйнайди. Демак, бижғиш 
ички оксидланиш-қайтарилиш жараёнидир. Бижғишда субстрат охирги 
маҳсулотгача парчаланади, уларни бижғишда ҳосил бўладиган моддаларини 
суммаси худди бижғийдиган моддаларни оксидланиш даражасидагидек
бўлади. Ҳосил бўлган маҳсулотлар жуда ҳам оксидланмаган ва жуда ҳам 
қайтарилмаган бўлиши керак. Кўпинча бижғиш жараёнида 
микроорганизмлар углеводларни ва бошқа моддаларни (органик кислоталар, 
аминокислоталар, пуринлар ва пиримидинларни) ишлатади. Бижғишда АТФ
ҳосил бўлиши субстратни фосфорирланиши йўли билан боради. Бижғиш 
жараёни облигат анаэроб ёки фақат анаэроб шароитда боради. Пастерни
тасдиқлашича бижғиш – кислородсиз ҳаётдир. Ҳозирги дунёқараш бўйича 
тирик организмлар Ер атмосферасида ҳали кислород пайдо бўлмасдан аввал 
ҳосил бўлган, шунинг учун ҳам бижғишни энг содда биологик оксидланиш 
деб қараб, керакли энергияни озиқа моддалардан анаэроб шароитда олган. 
Ҳозирги кунда бижғишни жуда кўп типлари мавжуд. Ҳар бир бижғиш 
типи айрим гуруҳ микроорганизмлар томонидан амалга оширилиб специфик
маҳсулотлар ҳосил бўлади. Бижғишни кўп турлари халқ хўжалигида катта 
аҳамиятга эгадир. 
Ҳар қандай бижғиш икки босқичда ўтадиган жараён деб қараш 
мумкин.