Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Озиқа моддаларнинг микроорганизм ҳужайрасига кириши.
Микроорганизмларнинг ўсиши учун сув жуда зарур. Чунки озиқа моддалари 
сувда эриган ҳолда бўлиб, уларни бактериялар олиб, ўз ҳужайраларини 
тиклайди ва энергия олади. Озиқа муҳитларида, микроорганизм ҳужайрасини 
қуриши 
учун 
керак 
бўлган 
ҳамма 
элементлар, 
микроорганизм 
ўзлаштирадиган ҳолатда бўлиши керак. Сувда эриган озиқа моддалари 
бактерия ҳужайрасига ҳар хил усуллар ёрдамида киради. Ҳужайрага 
уларнинг ўтишида ҳужайра девори барьерлик вазифасини бажарса, 
цитоплазматик мембрана актив танловчи ролини ўйнайди. Моддалар 
ҳужайрага
пассив диффузия
орқали, 
концентрациялар фарқи
(ноэлектрик 
моддалар бўлса) ёки 
электр потенциаллари фарқи
бўйича (цитоплазматик 
мембрананинг икки томонида электр потенциаллари фарқи) мавжуд бўлса 
ўтади. Моддалар транспорти 
осонлашган диффузия
орқали, концентрация 

---

58 
фарқи мавжуд шароитда энергия сарфланмай ҳам юз бериши мумкин. Яна 
бошқа типи 
актив транспорт,
моддалар ҳужайра ичига концентрация 
градиентига қарши йўналишда ҳам киради. Унга АТФ сарфланади. Бу 
механизм моддаларнинг муҳитдаги концентрацияси кам бўлганда ҳам 
ишлатилади. 
Бактерия ҳужайрасида 
пермеаза 
молекулалари бўлиб, улар ҳужайрага 
моддаларни олиб киришда хизмат қилади. Биргина E.coli ҳужайрасида 
лактозани ўтказадиган 8000 тача пермеаза молекуласи мавжуд. 
Қанд моддаларнинг ҳужайрага ўтишида, аввало улар ҳужайра 
ташқарисида фермент ёрдамида фосфорланади, сўнгра цитоплазмага ўтади. 
Демак, микроорганизмларнинг озиқа моддаларига бўлган эҳтиёжи 
ҳужайра ичидаги ферментлар таркибидан ташқари бирор бирикмани 
ўзлаштириш учун унинг махсус транспорт механизми ҳам муҳим роль 
ўйнайди.
Ҳар хил моддаларнинг химиявий тузилиши билан уларнинг микроб 
ҳужайрасига кира олиши ўртасида мустаҳкам боғлиқлик бор. Ионларга
ажралмайдиган углеводородлар ва бошқа бирикмалар, одатда, ҳужайрага 
жуда тез ўтади, агар органик бирикманинг молекуласида аминогруппа, 
оксигруппа ёки карбоксил группа бўлса,
 
бунда моддаларнинг ҳужайра ичига 
кириш хусусияти кескин ўзгаради. 
Бундай группалар қанча кўп бўлса, органик моддаларнинг ҳужайра 
ичига кириши секинлашади. Ҳужайра ичига кирадиган моддалар нафас 
олишда ҳосил бўладиган Н
+ 
ва НСО
-
ионларига алмашиниб ўтади.