Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Бактерияларнинг споралари ва уларнинг ҳосил бўлиши. 
Баъзи бир 
микроорганизмлар ноқулай шароитда вақтинча тиним даврига ўтади, яъни 
спора ҳосил қилади. Спора эндоген усулда ҳосил бўлса, у вегетатив ҳужайра 
ичида етилади.
Бактерияларнинг Bacillus, Clostridium, Desulfotomaculum авлодларига 
кирувчи вакиллари, айрим коккилар, спириллалар эндоспоралар ҳосил 

---

33 
қилади. Спораларнинг шакли юмалоқ ёки эллипсимон бўлади. (19-расм). 
Улар ташқи муҳит шароитига чидамли бўлади. Споралар нур синдиради ва 
шунинг учун микроскоп остида кузатилганда ялтираб кўринади. Бактерия 
ҳужайраси одатда битта спора ҳосил қилади. Аммо Clostridium авлодининг 
баъзи турларида бир ва ундан кўп споралар ҳосил бўлиши аниқланган. 
Бактериянинг озиқа муҳитидан керакли моддаларни олиши қийинлашса ёки 
модда алмашинувида кўп зарарли маҳсулотлар ҳосил бўлса, спора ҳосил 
қилади. 
19- расм. Прокариотларнинг тинч ҳолатдаги шаклларининг кўриниши: 
A
 –
миксобактериларнинг миксоспоралари; Б
 -
азотобактер цистаси; B – 
цианобактерийларнинг акинетлари; Г – эндоспорлар; 1
 -
нуклеоид; 
2 
— цитоплазма; 3
 
— ЦПМ; 4 – ҳужайра девори; 5 - капсула; 6
 –
захира моддалар гранулалари; 7 – ички 
қават (интина); 8 – ташқи қават
(экзина); 9 - тилакоидлар; 10
 
- пўст; 11
 
– споранинг ички 
мембранаси; 12
 –
споранинг ташқи мембранаси; 13
 -
кортекс; 14
 –
споранинг қоплаб 
турган қоплоғич қаватлар; 15 - экзоспориум (Дуде, Пронин, 1981) 
Демак, спора ҳосил қилиш - бактерия ҳужайраси учун ноқулай 
шароитга мослашишдир. Спора ҳосил бўлиши шароитга боғлиқ. Споралар, 
вегетатив ҳужайралар нобуд бўладиган шароитларда ҳам тирик қолади. Улар 
қуритиш ва бир неча соат қайнатишга ҳам чидамли. Етилган спораларда 
моддалар алмашинуви жуда секин боради. 
Споралар қутбли (Clostridium) ёки экваториал (Вас. subtilis) усулда 
ўсиб чиқади. 
Спораларни ўлдириш учун, улар 120°С иссиқликда, 1 атм босимда 
стерилланади. Бундай шароитда спора 20 минут давомида нобуд бўлади. 
Қуруқ ҳолатда, уларни ўлдириш учун эса 150 - 160° С қизитиш зарур ва 
унинг муддати эса бир неча соат бўлиши керак. 
Спора ҳосил бўлиш жараёнида, ҳужайрада дипиколин кислотаси 
(пиридин 2,6-дикарбон кислота) ҳосил бўлади. Дипиколин кислотаси 
споранинг 10 - 15% ташкил қилади. У споранинг марказий қисмида ҳосил 
бўлади. Дипиколин кислота Са
+2
ионлари билан комплекс (Са ~ ДНК) ҳосил 
қилади. Бу комплексда магний, марганец ва калий миқдорининг ошиши 
спорани ноқулай шароит ва иссиқликга чидамлилигини оширади.