Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли

YOSHLAR TARBIYASIDA SOG‘LOM PEDAGOGIK, PSIXOLOGIK 
MUHIT-BARKAMOL SHAXS SHAKLLANISHINING MUHIM OMILI 
SIFATIDA 
 
M.Nigmatova.,
 
Samarqand XTXQTUMOHM
 
o’qituvchisi 
 
Bugungi kunda fan, texnika, axborot-kommunikatsion texnologiyalarning tez 
sur’atlar bilan rivojlanib borayotgani ta’lim sohasiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. 
Ayniqsa, pedagogik texnologiyalar ijtimoiy buyurtmani bajarish, jamiyat, ota-ona, 
o‘qituvchi, o‘quvchining ehtiyoji, manfaati va maqsadlariga muvofiq bo‘lgan 
sabablarni qondirishga xizmat qiladi. 
Ta’lim jarayonida o‘quvchilarda borliq haqida ma’lumot, tushuncha hosil 
qilibgina qolmay, ana shu dunyoni o‘zi anglab yetishi uchun sharoit, imkoniyat 
yaratilishi kerak. Chunki o‘quvchilik pallasida - so‘zni anglash tuyg‘usi kuchli 
bo‘ladi. Ular hayotiy hodisalar o‘rtasidagi aloqadorlikni his qila olsa, idrok qilib 
ularni anglab yetsa, ularda bilim olishga qiziqish kuchayadi. Bilimga ehtiyoj hosil 
qilish masalasi esa zamonaviy o‘qitishning asosiy talablaridan biri bo‘lib hisoblanadi. 
Zamonaviy taraqqiyot asosida bolalarni pedagogik, psixologik muhitni yaratish 
bugungi o‘qituvchining eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Shu taraqqiyotlar 
asosida bolaning ma’naviyati, aqliy salohiyati ham tez taraqqiy etib, ularning bilim 
olishga bo‘lgan qiziqishlari ham oshadi. Aqliy rivojlanishdagi o‘zgarishlar 
tafakkurning to‘liq amalga oshirish bilan uzviyligi ta’lim-tarbiyada muhim 
ahamiyatga egadir. Shuning uchun o‘quvchilarning ijobiy qobiliyatlarini 
rivojlantirishda dars-o‘yin faoliyatini qo‘llash va barqarorlashtirishga ko‘proq 
ahamiyat berish zarur. 
Dars-o‘yinlarda o‘quvchilarni tartib-intizom, odob-axloqqa o‘rgatadigan 
usullarni qo‘llash natijalidir. Milliy qadriyatlarimiz, xalq og‘zaki ijodidan o‘rinli 
foydalanish orqali o‘quvchilarda insoniy fazilatlarni shakllantirishga erishish nazarda 
tutiladi. 
Xalqimizda “Har qanday muallim - ruhshunosdir” degan fikr bor. Shu sababli, 
o‘qituvchi dars jarayonida turli psixologik o‘yinlardan foydalanishning samarasi 
sezilarlidir. Bunda “Oltin so‘zlar”, “Qanday qilib aqlli bo‘lish mumkin?”, “Ona – 

---

241 
Vatan sifatida”, “Mening o‘rtog‘im” kabi psixologik o‘yinlardan foydalanish 
o‘rinlidir. Aytilgan o‘yinlardan so‘ng sinfdagi o‘zgarish o‘zaro hurmat, darsga 
bo‘lgan intilishlarining ijobiy darajada ekanligi seziladi. Darsda bolalarning jim 
o‘tirmay, o‘z fikrlarini bemalol ayta olishlariga sharoit yaratish, ularni tinglay 
bilishga, xato javob uchun uyaltirmaslikka, kamsitmaslikka intilish kerak. 
Bundan tashqari boshlang‘ich sinflarda bolalarning yoshini, xarakterini bilim 
saviyasini hisobga olish, ularga nisbatan munosabat ham shunga tegishli bo‘lishi 
kerak. Ularga oddiy, oson, qiziqarli va vaqt kam sarflanadigan o‘yin-mashqlardan 
foydalanib, darsni o‘tish samarali bo‘ladi. O‘yin-mashqlari orqali bolalarda mustaqil 
va erkin fikrlash sezilarli o‘sadi. O‘yin davomida ular fikrni bir joyga jamlashga 
erishgan holda vaziyatni oqilona baholashga kirishadilar. 
Dars jarayonida interfaol usullardan foydalanish juda yaxshi samara beradi. 
Interfaol ta’lim jarayonida dars o‘quvchilarning o‘zaro muloqotlari asosida amalga 
oshiriladi. Bu metod ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi faollikni 
oshirish orqali ularning o‘zaro harakati, ta’siri ostida bilimlarni o‘zlashtirishni 
kafolatlash, shaxsiy sifatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Agar dars jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan “BBB” 
uslubidan foydalanilsa, o‘quvchilarning ma’lum mavzu yuzasidan bilimlar darajasi 
turlicha ekanligi ko‘rinadi. “Bilishni istayman” bo‘limi ularda qiziqish, bilim olishga 
bo‘lgan intilishini ko‘rsatadi. Bu usul mazkur pedagogik texnologiyaning asosi 
hisoblanadi. Biladigan o‘quvchining bilimini boyitish bilan birga bilim darajasi past 
bo‘lgan o‘quvchiga bilim olishga ehtiyoj tug‘diradi. “Bilib oldim” bo‘limida 
o‘quvchi aynan nimani bilib olganini o‘zi aniqlaydi, ya’ni vazifaga aqlli yondashadi.
Texnologiyalarning uslub, turi ko‘p, ammo uni o‘quvchining yosh xususiyatini, 
aqliy rivojlanishini, psixologiyasini nazarda tutib tanlansa, o‘qituvchi darsda 
ko‘zlagan maqsadiga erisha oladi. 
Yosh avlodni zamonaviy ruhida tarbiyalash, ma’naviy olamini boyitish, erkin 
va ijodiy tafakkur sohibi qilib shakllantirish, o‘z mustaqil fikriga, fikrini yozma yoki 
og‘zaki, chiroyli ifodalay olish ko‘nikmasiga ega avlodni shakllantirish kabilarni o‘z 
oldiga asosiy maqsad tarzida tanlangan ta’lim tizimida o‘qitiladigan fanlar o‘rni va 
ahamiyati muhim o‘rin egallaydi. Dars jarayoni murakkab tabiatli bo‘lib, faoliyat, 
salohiyat, bilim zahirasi, dunyoqarash, zukkolikni talab etadi; dars mavzusi, 
xarakteri, usuli va o‘qitishning asosiy va yordamchi vositalari bilan ta’minlanganlik 
yoki aksincha kabi tashqi va ichki omillar bilan bevosita bog‘liq jarayondir. 
Ta’lim jarayonida o‘qituvchi o‘zining tutgan o‘rnidan oqilona, omilkorlik bilan 
foydalanib, o‘quvchilarda uyushqoqlik, mehnatsevarlik, o‘zaro hurmat kabi axloqiy 
fazilatlarni, o‘qishga ongli munosabat, o‘z faoliyatini maqsadli yo‘lga qo‘yish kabi 
aqliy sifatlarni, shu bilan birga, o‘z diqqatini boshqarish, hulqini idora etish, o‘zini 
tuta bilish, qiyinchiliklarni yengish kabi irodaviy fazilatlarni shakllantirishi lozim. 
O‘qituvchi darsni qanchalik ijodiy tashkil etishga urinmasin, o‘quvchilarning 
aqliy faolligi ta’minlanmasa, o‘zaro hamkorlik yo‘lga qo‘yilmasa, ma’naviy 
barkamol insonni, shaxsni talab darajasida tarbiyalash ishida ham kamchiliklar 
saqlanib qolaveradi.

---

242