Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий Университети

115-масала. Патлари яшил рангли тўтиқушлар оқ патли тўтиқушлар билан чатиштирилганда, кейинги авлодда олинган қушчаларнинг 25% и яшил, 25% и ҳаворанг, 25% и сариқ ва 25% и оқ патли бўлган. Чатиштириш учун олинган тўтиқушларнинг генотипини аниқланг. Ўрганилаётган белгининг ирсийланиш қонуниятини тушунтириб беринг.


116-масала. Ҳаворанг тўтиқушлар сариқ патли тўтиқушлар билан чатиштирилганда, кейинги авлодда ҳаворанг ва сариқ патли тўтиқушлар билан бирга яшил ва оқ патли тўтиқушлар ҳам олинган. Бунинг сабабини тушунтиринг.


117-масала*. Юмалоқ мевали иккита қовоқ ўсимликлари чатиштирилганда, F₁ да олинган ўсимликларнинг меваси ясси (дисксимон) бўлган. F₂ да олинган ўсимликларнинг 9/16 қисми ясси, 6/16 қисми юмалоқ ва 1/16 қисми узунчоқ (ноксимон) бўлган. Нима учун F₂ да 9:6:1 нисбатда ажралиш кетганлигини тушунтиринг ва чатиштириш учун олинган ўсимликларнинг генотипини аниқланг.
Масаланинг ечилиши:
Бу масалада бир хил фенотипли ўсимликлар чатиштирилганда F₁ да янги фенотипли ўсимликлар олиниши ўрганилаётган белгининг икки жуфт аллел бўлмаган генларнинг комплементар таъсирига боғлиқ дейишга асос бўлади. F₂ да олинган натижа эса бу фаразни маълум даражада тасдиқлайди. Шунга кўра, чатиштириш учун олинган ўсимликларнинг генотипини AAbb ва aaBB деб олиш мумкин. Бундай ҳолда ўрганилаётган белгининг ирсийланишини генетик жиҳатдан қуйидагича тушунтириш мумкин:
юмалоқ юмалоқ
P ♀ AAbb X ♂ aaBB
F₁ AaBb - ясси
F₂ 9/16 ясси (9 AˍBˍ); 6/16 юмалоқ (3 Aˍbb + 3 aaBˍ); 1/16 узунчоқ (1 aabb).
F₂ да 9:6:1 нисбатда ажралиш кетишининг сабаби, доминант A ва B генлари мустақил ҳолда мева шаклининг юмалоқ бўлишини таъминлашидир. Уларнинг комплементар таъсирида эса мева шакли ясси бўлади. Рецессив аллелларининг йиғиндиси эса мева шаклининг ноксимон (узунчоқ) бўлишини таъминлайди.


118-масала. Ясси мевали қовоқ ўсимликлари узунчоқ мевали ўсимликлар билан чатиштирилганда, F₁ да олинган ўсимликларнинг меваси ясси бўлган. F₁ ўсимликлари ўзаро чатиштирилиб, F₂ ўсимликлари олинган. F₂ ўсимликларининг 9/16 қисми ясси, 6/16 қисми юмалоқ ва 1/16 қисми узунчоқ мевали бўлган. Чатиштириш учун олинган ва чатиштиришдан кейин олинган барча ўсимликларнинг генотипини аниқланг ҳамда ўрганилаётган белгининг ирсийланиш қонуниятини тушунтириб беринг.