Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

. 
Каллистов усули
билан сунъий нафас олдиришда шикастланган 
одамнинг қўлларини олдинга чўзиб, қорни билан текис жойга ѐтқизилади, 
бошини ѐн томонга буриб, остига ѐстиқ ўрнида бирор юмшоқ нарса 
думалоқлаб тўшалади. Кейин замбил тасмалари ѐки пишиқ арқон, бир-бирига 
уланган 2-3 та камар билан шикастланган одамни дам-бадам (нафас олиш ва 
чиқариш маромида) 100 см гача юқорига кўтариб, пастга туширилади. Одам 
юқорига кўтарилган пайтда кўкрак қафаси ѐзилиб, ўпкасига ҳаво киради, 
пастга туширилганда эса, кўкрак қафаси сиқилиб ўпкадан ташқарига ҳаво 
чиқади. 
Юрак фаолиятининг тўсатдан тўхтаб қолиш аломатлари қуйидагилардир: 
хушдан кетиш, томир урмай, пульсни йўқолиб қолиши, юрак уриши ниҳоятда 

---

247 
суст бўлиши ва билинмаслиги, кўз қорачиғларининг кенгайиб, ѐруғликни 
сезмай қолишидир. 
Бундай ҳолатларда шикастланган одамни қаттиқроқ жойга чалқанча 
ѐтқизиш, юракни билвосита уқалаш, яъни массаж қилишга киришиш зарур. 
Ёрдам берувчи унинг чап томонига ўтиб, устма – уст қўйилган кафтларини 
шикастланган одам тўш суягининг пастки учдан бир қисмига қўяди. Кейин бир 
маромда дадил ва шахдам ҳаракатлар билан тўш суягига ҳар дақиқада 50-60 
марта босиб туради. Ушбу ҳолатда кўкрак қафасининг олдинги девори энг 
камида 3-4 см ичкарига тушиб – чиқиб туриши зарур. Бундай шароитда қўллар 
бир оз бўшайди, кўкрак қафаси ѐзилади. Ҳар сафар кафт билан тўш суяги 
соҳаси босилганида юрак устига тушган босим таъсирида унинг ичидаги қон 
томирларга тарқалади, кафтлар кўтарилгач, босим тўхтатилганда эса ѐн 
атрофдаги вена томирларидан қон юрак томон силжиб, сўриб олинади. 
Сунъий нафас олдириш ва юракни билвосита уқалаш усуллари албатта
биргаликда олиб борилиши шарт. Бундай мураккаб ва ўта нозик амалларни 
бажариш учун 2-3 киши бўлиши керак. 
Уларнинг бири юракни билвосита уқалаб турса, иккинчиси «оғиздан 
оғизга» ѐки «оғиздан бурунга» усули билан сунъий нафас олдиради, учинчичи 
эса, шикастланган одамнинг ўнг томонига ўтиб, унинг ишини давом эттиришга
тайѐр туради. Табийки, бу ҳар иккала тадбир галма-гал амалга оширилади, яъни
ўпкага ҳаво пуфланаѐтган пайтда юрак ўқаланмайди ва аксинча. Нафас 
чиқариб турилган пайтда кўкрак қафаси устидан 4-5 марта босилади, нафас 
олишда эса, ўпкага бир марта ҳаво пуфлаб киритилади. 
Сунъий нафас олдириш билан юракни билвосита уқалашни бир вақтда 
амалга ошириш клиник ўлим ҳолатидаги одамнинг ҳаѐтини асраб қолиш, уни 
қайтадан жонлантириш (реанимация)да муҳим аҳамиятга эгадир. Бундай 
тадбирларни ѐши каттароқ одамларда ўтказилганда, уларнинг суяклари мўрт 
эканлигини эътиборга олиш зарур. Ёш болаларда сунъий нафас олдириш, 
асосан, «оғиздан-оғизга» усулида ўтказилса, юракни билвосита ўқалаш амали 
уларнинг тўш соҳасига қўл кафтлари воситасида эмас, балки бармоқлар 
ѐрдамида ниҳоятда енгил ва нозик хатти-харакатлар билан амалга оширилади.