Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Чаѐн чақиши азобли 
бўлсада-да ўлим ҳолатига олиб келмайди. Биринчи 
ѐрдам – айнан илон чаққандаги кабидир. 
§5.2. Жароҳат турларига қараб биринчи тиббий ѐрдам кўрсатиш 
усуллари
Юрак ва нафас олиш фаолияти тўсатдан тўхтаб қолгандан тиббий ѐрдам 
 
Одам электр токидан қаттиқ зарарланганида ѐки сувга чўкканида нафас
йўллари беркилиб ѐхуд тиқилиб қолиши натижасида нафас олиши, юрак 
фаолияти бирдан тўхташи мумкин. Буни клиник ўлим ҳолати дейилади. Сунъий 
нафас олдириш ва юракни билвосита уқалаш, яъни массаж қилишга барвақт 
киришилса, одам ҳаѐтини асраб қолиш мумкин. 
Сунъий нафас олдириш учун ўпкага ҳаво юборишга имкон бериладиган 
махсус мосламалар бўлмаган ҳолатларда «оғиздан-оғизга» ѐки «оғиздан 
бурунга» усуллари билан сунъий нафас олдиришга киришилади. 
Сунъий нафас олдиришга киришишдан аввал шикастланган одамни текис 
жойга чалқанча ѐтқазиб, имкони борича боши орқага ташланади. Чунки, бундай 
ҳолатда нафас йўллари кенг ва равон очилади. Акс ҳолда, оғиз ва бурун орқали
юборилган ҳаво ўпкага бормайди. Шикастланган одамнинг жағи қисилиб 
қолган бўлса, унинг пастки жағини олдинга тортиб, энгагини босиш, оғзини 
очиш, салфетка ѐки дастрўмол билан лаби ва оғиз бўшлиғидаги сўлак ҳамда 
қусуқ массаларидан тозалаш зарур. Сўнгра, шикастланган одамнинг очиқ 
турган оғизга бир қават салфетка ѐки дастрўмол қўйиб, бурнини қисиш, чуқур 
нафас олиб лабларини жуфтлаштирган ҳолда ѐки махсус найча, ҳаво ўтказгич 
ѐрдамида куч билан ичкарига ҳаво пуфланади (43-расм). «Оғиздан бурунга» 
усули қўлланганда эса, оғизни беркитиб, бурунга салфетка ѐки дастрўмол 
ташлаб, куч билан пуфтлаш жоиз. 

---

246 
43-расм. «Оғиздан оғизга» ва «Оғиздан бурунга» усуллари билан сунъий нафас 
олдириш. 
 
 
Ҳавони ичкарига шундай пуфлаш керакки, натижада у ҳар сафар имкони 
борича ўпкани кўпроқ тўлдирсин. Буни кўкрак қафасининг ҳаракати, қай 
даражада кўтарилиб, тушишидан кузатиш мумкин. Шуни унутмаслик жоизки, 
сунъий нафас олдириш усулини қўллаганда боши орқага ташламай, нафас
йўлларини очмаслик, оғиз ѐки бурунни беркитмай, герметик ҳолат яратмаслик, 
ичкарига кам ҳаво пуфлаш фойдасиздир. Ичкарига пуфлаб киритиладиган ҳаво 
бир дақиқада 16-18 марта бўлиши лозим. Жароҳатланган одамнинг пастки жағи 
шикастланган бўлса, «оғиздан - бурунга» усули қўлланилади. Жағ – юз 
соҳаларида ката шикастланишлар бўлганида юқоридаги усуллар билан сунъий 
нафас олдиришнинг иложи бўлмайди. Бундай ҳолларда Сильвестр, Каллистов 
усулларидан фойдаланиш зарур. 
Сильвестр усули
билан сунъий нафас олдирилганида шикастланган 
одам чалқанча ѐтади. Ёрдам берувчи шикастланган одамнинг бош томонига 
ўтиб, тиззага чўкади, сўнгра унинг билакларидан ушлаб, иккала қўлини
юқорига кескин кўтаради ва ўзининг орқасига ўтказиб, ѐн томонларга узатади. 
Кейин эса, аввалгига нисбатан тескари ҳаракатлар қилиб, шикастланган 
одамнинг билаги кўкрак қафасининг пастки қисмига қўйилади, устидан 
босилади, нафас чиқарилади