Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги хамидов мухамадхан

6.5.6. ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ ТИЗИМИНИНГ ЁРДАМЧИ ВА 
ТЎЛДИРУВЧИ ЭЛЕМЕНТЛАРИ 
Томчилатиб суғориш тизими, асосий элементларини бир-бири билдан 
бирлаштириш учун турли фитинглар ва тизимдаги босимни бошқариш учун 
турли босим ростлагичлар ишлатилади. 
Бирлаштирувчи ва ѐпувчи қисмлар 
Томчилатиб суғориш тизимининг элементларини бир-бири билан 
бирлаштириш (улаш) учун турли кўринишдаги бирлаштирувчи қисмлар 

---

154 
(бурчак, учлик, бирлаштиргич, жўмрак, тиқин, қопқоқ ва бошқалар) 
ишлатилади. 
Бирлаштирувчи қисм сифатида зангламайдиган полимер материалдан 
тайѐрланган элементлардан фойдаланиш, мақсадга мувофиқ саналади. 
Бирлаштирувчи қисмларни танлаш пайтида, уларнинг техник 
тавсифномаларига (қандай босимга чидаши, сифати, улашнинг осонлиги) 
алоҳида эътибор қаратилади. Одатда, уларнинг 6-10 атм.босимига чидайдиган 
ва резбалари конус типида бўлган турларини ишлатиш тавсия қилинади. 
 
 
46-расм. Томчилатиб суғориш тизимида ишлатиладиган турли 
кўринишдаги бирлаштирувчи ва ростловчи қисмлар 
Томчилатиб суғориш тизимида сув босимининг ортиб кетиши, тизимда 
гидравлик зарбани юзага келтириши мумкин. Бунинг олдини олиш учун, 
тизимдаги сув босимини ростлаш ва уни бир хилда ушлаб туриш керак бўлади. 
Бунинг учун турли кўринишдаги босим ўлчагич ва ростлагичлардан 
фойдаланилади. 
Босим ростлагичлар гидравлик кўринишда ѐки пружина типида бўлиши 
мумкин. Босим ростлагичлар, одатда, автоматик тарзда ишлашади. Уларни 
тарқатувчи қувурдан олдинги нуқтага ўрнатилади. Босим ростлагич 
ўрнатилгандан кейин, унинг винти секин-аста буралиб, маълум босимга 
мослаштирилади. Бунда керакли босим манометр ѐрдамида назорат қилинади.
Манометрлар насос қурилмасидан ва фильтрдан кейин, магистрал 
қувурга ҳам ўрнатилади ва улар тизимга берилаѐтган босимни назорат қилиш 
учун хизмат қилади. 

---

155 
 
 
 
47-расм. Томчилатиб суғориш тизимининг босимни назорат қилувчи 
манометрлари
 
Босим ростлагичнинг соддалаштирилган кўриниши сифатида, қўлда 
ростланадиган жўмракли ва манометрли мосламадан фойдаланса ҳам бўлади. У 
тарқатувчи қувурга ўрнатилади ва жўмрак ѐрдамида манометр кўрсаткичи 
асосида ростлаб турилади. 
48-расм. Томчилатиб суғориш тизимида ишлатиладиган
сув оқимини ростловчи гидрантлар 
 
Қўлда бошқариладиган босим ростлагич доимий кузатувни талаб қилади. 
Тизимдаги босим ўзгаришига тез таъсир кўрсата олмаслиги, унинг асосий 
камчилиги саналади. Натижада эса, унинг тизим шлангларини ѐрилиб 
кетишидан ҳимоялаш қобилияти ҳам унча юқори эмас. 

---

156