Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги хамидов мухамадхан

бўлади: 
Биринчидан.
Экин майдонларида ўқариқ ва шох ариқлар олиш учун 
5-6 
фоиз
ер майдони иқтисод бўлади. Натижада, ушбу майдонга уруғлик тўлиқ 
қадалиб, 
ялпи ҳосил 5-6 фоизга кўп бўлади.
Иккинчидан. 
10 гектар майдонга вегетация даврида техника билан 
ўқариқ ва шох ариқ олиш, уларни кўмиш учун жами 
132 л дизел ѐқилғиси,
механизаторга иш ҳақи учун камида 
434 минг сўм
сарф бўлади. 
Учинчидан. 
Ғўзани суғориш учун сувчилар сони икки марта кам бўлади 
ва иш ҳақи шунчага иқтисод бўлади. 

---

114 
Тўртинчидан.
Агар вегетация даврида, жами суғориш учун гектарига 
5500 куб метрдан сув сарфлаган бўлса, 10 гектарга 55000 куб метр сарф бўлади.
Эгилувчан қувурлар ѐрдамида суғориш амалга оширилган бўлса, бу майдонда 
камида 20 фоиз
ѐки 
11000 куб метр сув иқтисод қилинади.
Ажратилган сув олиш лимити доирасида олинган ушбу сув билан фермер 
3-4 гектар майдонга кузги бошоқли дон экинларидан бўшаган майдонга 
такрорий экин экиб, 
қўшимча даромад олади. 
Бешинчидан. 
Ғўза ва бошқа қишлоқ хўжалик экин майдонларини 
кўллатмасдан ва текис суғорилгани боис, ҳосилдорлик 2-3 центнер юқори 
бўлиши мумикин.
6.2. ЕР УСТИДАН СУҒОРИШ ВА УНИ ТАКОМИЛЛАШГАН СУВ 
ТЕЖАМКОР ТУРЛАРИ 
Ер устидан суғориш жараѐнида, ҳар қандай суғориш майдонида, фақат 
муваққат суғориш тармоқлари фаолият кўрсатиб, аксарият ҳолларда уларнинг 
таркиби муваққат ариқ, ўқ ариқ, суғориш эгати ва йўлаклардан таркиб топади. 
Ер рельефи ва нишаблигига қараб, суғориш суви доимий суғориш тармоғидан 
суғориш даласига бўйлама ѐки кўндаланг жойлашган муваққат ариқлар орқали 
таралиши мумкин (21-расм). 
Бўйлама жойлашган муваққат ариқларда сув доимий тармоқ шоҳариқдан 
муваққат ариққа, сўнгра ўқ ариққа, ундан сўнг эса йўлак ѐки суғориш 
эгатларига таралади. 
Кўндаланг жойлашган муваққат ариқларда эса сув доимий тармоқдан 
муваққат ариққа, муваққат ариқдан эса йўлак ѐки суғориш эгатларига таралади. 
Муваққат ариқларни кўндаланг ѐки бўйлама суғориш схемасини танлаш 
қуйидаги 13-жадвалга асосан тавсия этилади. 

---

115 
21-расм. А – бўйлама суғориш схема. Б – кўндаланг суғориш схемаси. 
1 – ХИТ, 2 – шохариқ, 3 – муваққат ариқ, 4 - ўқ ариқ,
5 – суғориш эгат, 6 – горизонтал, 7 – ташлама. 
Ҳар қандай суғориш даласида муваққат ариқлар қуйидаги тартибда ҳосил 
қилинади. Асосан, уруғ экиш жараѐнида, суғориш даласининг катта нишаблик 
йўналиши ѐки ер горизонталларига маълум бир бурчак остида суғориш 
эгатлари ѐки йўлаклар ҳосил қилинади. Сўнгра, бўйлама схемада ўқ ариқлар ва 
ундан кейин муваққат ариқлар ҳосил қилинади. Ҳар икки ҳолатда ҳам муваққат 
ариқларни узунлиги 1200 м дан, ўқ ариқларни узунлиги 200 м дан ортмаслиги 
тавсия этилади. 
13-жадвал. Муваққат ариқларини кўндаланг ѐки бўйлама суғориш схемасини 
қўллаш бўйича тавсиянома 
Тупроқнинг сув 
ўтказувчанлик 
даражаси 
Муваққат 
ариқларнинг 
жойлашиш схемаси 
Ер нишаблик қиймати ва тавсия 
0,05- 
0,025 
0,04 
0,025- 
0,0075 
0,01 
0,0075- 
0,0025 
0,005 
0,0025- 
0,001 
0,00175 
0,001- 
0,0005 
Кучли сув 
ўтказувчанлик 
Бўйлама 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Кўндаланг 
- 
- 
- 
- 
- 
Юқори сув 
ўтказувчанлик 
Бўйлама 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
Кўндаланг 
- 
- 
- 
+ 
- 
Ўрта сув ўтказувчанлик 
Бўйлама 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
Кўндаланг 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
Паст сув ўтказувчанлик 
Бўйлама 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
Кўндаланг 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
Эслатма: Муваққат ариқларнинг жойлашиш схемаси шароитига мос бўлса 
―+‖ белгиси , мос бўлмаса ―-‖ белгиси қўйилган. 

---

116 
Муваққат ариқлардан суғориш эгатларига ва йўлакларга суғориш сувини 
тараш жуда катта жисмоний меҳнат ва ўқувни талаб қилади, шунинг учун ҳам 
бу ерда иш унуми бир иш кунига 0,5-1,0 га дан ошмайди, яъни пастдир. 
Ер устидан суғоришда, иш унуми суғориш майдонларини текислаш, 
суғориш эгат ва йўлакларининг узунлигини ошириш ҳисобига амалга 
оширилади. 
Ер устидан суғоришда, иш унумини ва иш сифатини суғориш сувини эгат 
ва йўлакларга тақсимлаш техникасини мукамаллаштириш ҳисобига ҳам 
ошириш мумкин. Шунинг учун ҳам муваққат тармоқларда