Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети психология тарихи

Паскаль Блез (1623 – 1662), француз файласуфи, экзистенциал психологиянинг асосчиси, олим, ёзувчи. Вақтдан ўзиб Блез Паскаль “Паскал ғилдираги” деб ном олган биринчи ҳисоб машинасини, шприц ва гидравлик прессни кашф қилган, барометр конструкциясини такомиллаштирган.
Индуктив метод тарафдори сифатида Блез Паскаль фан фалсафага нисбатан мустақил бўлиши керак, ақл эса бутунлай фактларга бўсуниши керак, деб ҳисоблаган.
Блез Паскаль одам ҳақида ўзига хос тасаввурлар тизимини ишлаб чиқди. Одамнинг моҳияти унинг буюклиги ва тубанлигида амбивалент намоён бўлади. Одамнинг буюклиги унинг фикрлаш, билиш ва яхшилик қилишга қобил бўла олишида намоён бўлади. Одамнинг тубанлиги эса, унинг ўз маиший моҳиятини англашида: одам табиат (коинот)нинг узоқ бурчагида адашиб қолган “атом”дир. Ўзининг маиший моҳиятини англаш билан одам эртами кеч унинг ҳамма нарсани билиш мумкин эмаслигида намоён бўладиган билиш тубанлигини ҳам англайди. Одамнинг яна бир тубанлиги манманлик ва икир-чикир ташвишлар билан боғлиқ бўлган ахлоқий тубанликдир. Блез Паскаль ташвишларга ўралашиб қолиш одамнингшухрат ортидан қувиб доимий ўзига оро беришга интилишида намоён бўлади, манманлик одамга ўз камчиликларидан қутулишга халақит беради. Шундай қилиб, одам ўз-ўзига ва бошқаларга нисбатан риёкорлик, лўттибозлик, иккиюзламачилик ва мунофиқликдан иборат, одамнинг ҳаёти эса доимий иллюзиядир.
Блез Паскаль одамнинг мавжудлиги парадоксал яхлитлик шаклидир, деган тезисни илгари сурди. Одамнинг гедонистик (лаззатланиш) моҳиятига диққатни жамлаб, Паскаль одамнинг кўнгил очишга интилиши ўз-ўзидан қочиш усулидир, деган хулосага келди. Айш-ишрат, кўнгил очишсиз инсон ўз-ўзига чуқурлашади, ўз-ўзи билан бўлиб қолади ва ўзининг тубанлигини англай бошлайди. Айнан шунинг учун ҳам, Блез Паскаль одамга уни касалликлар ва муқаррар ўлимдан чалғитадиган икир-чикир ташвишлар керак, деб ҳисоблаган. Ташвишларда одамда бахт иллюзияси пайдо бўлади. Бахт иллюзиясига эга бўлишнинг яна бир механизми халоватга интилиш ҳисобланади. Одамнинг бутун ҳаёти халоват ва ташвиш ўртасида кураш билан ўтади. Агар ташвиш мағлуб бўлса ҳаловат чидаб бўлмас ҳолга айланади, одамда пессимистик фикрлар пайдо бўлади, зерикиш, тубсиз йўқлик олдида қўрқув пайдо бўлади. Агар ташвиш ҳаловатдан устун келса одам ўз-ўзини йўқотади.
1654 йилда Худо билан мистик алоқага киришиб, Блез Паскаль дунё ишларидан узоқлашиб ўзини тўласича яратганга бағишлашга қарор қилди. Шу вақтдан бошлаб Блез Паскаль ўзининг одам ҳақидаги таълимотини модернизация қилди ва унга қуйидаги қоидаларни қўшди: Яратган одамга мукаммал табиат ато қилган эди, одам эса илк гуноҳи билан уни вайрон қилди. Айнан илк гуноҳ инсонни ўзининг тубанлигини англашга етаклади. Инсон ақли илк гуноҳнинг сирини билишга қодир эмас. Инсоннинг энг муҳим қобилияти келажакка, яъни нариги дунёдаги ҳаётга умид қилишида ва бу қобилият истисносиз Яратганга эътиқод асосига қурилади.