Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети табиий фанлар факультети

2.Башорат усуллари. Географик башорат қилишда қуйидаги усуллардан фойдаланилади.
1.Қисқа муддатли географик башоратда-ландшафт индикация усули қўлланилади.
Масалан: ўсимилк турини аниқлаш ва ҳолатини ўрганиш орқали бошқа компонентлар ҳақида маълумотларга эга бўлиш мумкин.
Агар чулда янтоқ ўсимлиги кенг тарқалган бўлса, ер ости сувлари 5-10 м чуқурлиқда, агар қамиш усаётган жой бўлса, ер ости сувлари 1,5-2 м чуқурлиқда эканлиги ва тупроқлар ўртача шурланганлиги ҳақида ҳулоса чиқарилади.
2. Узоқ муддатли географик башоратларни амалга оширишда географик ўҳшатиш ва экстраполяция усули қўлланилади.
2.1.Ўхшатиш усулини қўллашнинг асосий шартларидан бири, ўхшатиш ўлчамларининг мос келишидир.
Ўхшатиш ўлчамлари қўйидагиларни ўз ичига олади:
А) Релъеф шароитларини ўхшашлиги
Б) Тоғ жинслари ва улар хоссаларининг ўхшашлиги
В) Тупроқлари ва уларнинг қалинлиги
С) Ўсимлик қопламининг ўхшашлиги
Д) Ҳайвонот оламининг ўхшашлиги
Е) Инсоннинг табиатга таъсирини ўхшашлиги.
2.2. Экстраполяция усули.
Бу усул ўзгаришлар йўналишини ўрганиш орқали, бу ўзгаришлар келажакда ҳам давом этади, деган хулоса чиқаришга асосланган.
Масалан: Ниагара шаршарасини таги оҳактошлардан тузилганлиги учун Эйри кўли томон чекинмоқда. Бундай жараённи олдини олиш учун чора-тадбирлар тизими ишлаб чиқилиши лозим.
3. Жуда кўп ҳолларда тизимлараро таҳлил усулидан кенг фойдаланилади.
Мазкур усулнинг асосий моҳияти шундан иборатки, бир тизим ҳолатининг таҳлили асосида бошқа тизимнинг ҳолати башорат қилинади.
Масалан: ҳар 11 йилда қуёшдаги доғлар сонининг кўпайиши асосида ердаги қатор ноҳуш ҳодисаларнинг рўй бериши олдиндан айтиб берилади.
Энг ҳавфли қор кўчкилари, селлар, қурғоқчилик, сув тошқинлари ва бошқа ноҳуш ҳодисалар қуёш фаолиятининг 11 йиллик даврийлиги билан боғланган.
3. Табиат компонентларини башоратли, маълумотномали хусусиятлари.
Табиат бевосита кўриниб турадиган комплексларнинг компонентлари (ўсимлик, тупроқ, релъеф ва бошқалар) хусусиятларини ўрганиш орқали кузатиб бўлмайдиган компонентларнинг ҳолатини ўрганиш мумкин.
Масалан: ўсимлик турини аниқлаш ва ҳолатини ўрганиш орқали маълумотномага эга бўлиш мумкин.
Шундай қилиб, дала шароитида ландшафтлар ўрганилаётганда ўсимлик, тупроқ ва релъефнинг хусусиятларига эътибор берилса, бошқа компонентлар тўғрисида, яъни қайси ўсимлик қоплами кейинчалик энг кўп тарқалишини билиб олиш мумкин Бу усул ландшафт-индикация усули билан жуда ухшашдир.