Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети география кафедраси

Географик башорат ҳақида тушунча. Географиядаги энг янги йўналишлардан бири. Географик башоратнинг мақсади географик комплекслар (геотизимлар) нинг келгусидаги ўзгаришларини тадқиқ қилиш ва олдидан айтиб беришдан яъни башорат қилишдан иборат.
Шунга кўра географик башорат табиий географик (табиий шароитни башорат қилиш), демографик (аҳолини башорат қилиш) ва иқтисодий-географик башорат (халқ хўжалиги ривожланишини башорат қилиш) га бўлинади.
Фанда бирор ҳодиса ёки бирон-бир объект ҳолатининг ўзгаришини олдиндан кўра билиш ва айта олиш башорат деб аталади.
Ҳозирги пайтда географияда башоратлаш ва башорат тушунчалари мавжуд:
Башоратлаш - ўрганилаётган объект ҳолатининг ўзгариши ҳақида маълумотлар йиғиш ёки олиш жараёнидир.
Башорат - эса башоратлаш бўйича тадқиқотларнинг натижасидир.
Географик башоратлаш табиий ва ижтимоий-иқтисодий муҳитининг ривожланиши ва ўзгариши ҳақида маълумотлар олиш ва тўплаш жараёнидир.
Географик башорат деб табиий муҳит ва ҳудудий ишлаб чиқариш тизимларининг ўзгаришидаги асосий йўналишларни илмий жиҳатдан олдиндан асослаб беришга айтилади.
Географик башоратлар турли муддатларга тузилади:

1. 
   Оператив (тезкор) башорат 1 ой муддатга
   
2. 
   Қисқа муддатли башорат 1 ойдан 1 йилгача
   
3. 
   Ўрта муддатли башорат 1 йилдан 5 йилгача
   
4. 
   Узоқ муддатли башорат 5 йилдан 15 йилгача
   
5. 
   Жуда узоқ муддатли башоратлар 15 йилдан кўпроқ муддатга ишлаб чиқилади.
   

Маълум бир жойнинг релъефи, тоғ жинслари, тупроқлари, сувлари ўсимлиги ва ҳайвонот дунёси ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Бу хусусиятлар ҳақидаги маълумотлар табиий географик башоратларда ишлатилади.
Башорат усуллари. Географик башорат қилишда қуйидаги усуллардан фойдаланилади.
Қисқа муддатли географик башоратда-ландшафт индикация усули қўлланилади.
Масалан: ўсимилк турини аниқлаш ва ҳолатини ўрганиш орқали бошқа компонентлар ҳақида маълумотларга эга бўлиш мумкин.
Агар чулда янтоқ ўсимлиги кенг тарқалган бўлса, ер ости сувлари 5-10 м чуқурлиқда, агар қамиш усаётган жой бўлса, ер ости сувлари 1,5-2 м чуқурлиқда эканлиги ва тупроқлар ўртача шурланганлиги ҳақида ҳулоса чиқарилади.
Узоқ муддатли географик башоратларни амалга оширишда географик ўҳшатиш ва экстраполяция усули қўлланилади.
Ўхшатиш усулини қўллашнинг асосий шартларидан бири, ўхшатиш ўлчамларининг мос келишидир.
Ўхшатиш ўлчамлари қўйидагиларни ўз ичига олади:
А) Релъеф шароитларини ўхшашлиги
Б) Тоғ жинслари ва улар хоссаларининг ўхшашлиги
В) Тупроқлари ва уларнинг қалинлиги
С) Ўсимлик қопламининг ўхшашлиги
Д) Ҳайвонот оламининг ўхшашлиги
Е) Инсоннинг табиатга таъсирини ўхшашлиги.