Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

ижтимоий-зарурий 
иш вақти 
орқали ҳисобланади. 
Ижтимоий зарурий иш 
вақти муайян ижтимоий нормал ишлаб чиқариш 
шароитида ва муайян жамиятдаги меҳнат малакаси ва 
жадаллиги даражаси ўртача бўлган шароитда бирон 
бир товарни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган иш 
вақтидир. 
Товарнинг икки хил хусусиятга эга бўлишига сабаб 
товар ишлаб чиқарувчи меҳнати табиатининг икки 
томонламалигидадир. Товарда гавдаланган меҳнат бир 
томондан, бу – муайян турдаги аниқ меҳнатдир. Шунинг 
учун, нафлиликни яратадиган меҳнат 
аниқ меҳнат 
деб 
ном олган (4.1-расм). 
1
Товар қийматини меҳнат билан аниқлашга ёндашувларида маълум фарқлар мавжуд бўлсада, уларга А.Смит, 
Д.Рикардо, У.Петти, Ж.С.Милль ва бошқа айрим иқтисодчиларни, уларнинг издошларини киритиш мумкин. 
2
Куликов Л.М. Экономическая теория: учеб. – М.: ТК Вебли, Изд-во Проспект, 2005, с.129. 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
43 
4.1-расм. Меҳнатнинг икки ёқлама тавсифидан келиб чиқувчи 
товарнинг икки хил хусусияти 
Аниқ меҳнат деб – маълум мақсадга қаратилиб, муайян бир шаклда сарфланадиган, 
аниқ турдаги истеъмол қийматни (нафлиликни) вужудга келтирадиган меҳнатга айтилади. 
Масалан, нонвойнинг нон ёпишга, дурадгорнинг стол ёки стул ясашга, чеварнинг дўппи 
тикишга, тикувчининг кўйлак ёки костюм тикишга қаратган меҳнат аниқ меҳнатдир. 
Иккинчи томондан, ушбу меҳнат – аниқ шаклидан, тури ва йўналишидан қатъий назар, 
умуман товарларнинг ҳамма турида гавдаланган инсон меҳнатидир, жами ижтимоий 
меҳнатнинг бир қисмидир. У ўзининг шу сифатида 
абстракт меҳнат 
деб аталади. Бу меҳнат 
эса товар қийматини яратади. Қиймат товарнинг эмас, балки фақат меҳнатнинг ижтимоий 
тасвсифи бўлиб, унда табиат ашёларининг бирорта ҳам молекуласи, заррачаси йўқдир. 
Товарлар қийматининг миқдори меҳнат унумдорлигига қараб ўзгаради.